Bảo tồn những giá trị văn hóa phi vật thể của người dân tộc Lô Lô

Lấy đủ 12 thì trong năm mới may mắn cả 12 tháng, nếu khi lấy mà chưa đủ mà bị phát hiện mà bỏ chạy thì sang năm mới đến tháng ứng với con số lấy cắp được phải kiêng kị, không lên rừng, không đi chơi xa, không làm những việc lớn để tránh rủi ro.

         
                          Lễ hội cầu mưa của người Lô lô (Ảnh: Minh Tâm)

Việc bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống của các dân tộc ít người là một trong những vấn đề cấp bách trong giai đoạn hiện nay. Ở tỉnh ta vấn đề này lại càng được quan tâm hơn bởi lẽ bảo tồn các giá trị văn hóa trên cơ sở kết hợp với phát triển du lịch.

Dân tộc Lô Lô là một trong những dân tộc được xếp vào hàng dân tộc thiểu số của tỉnh, có những bản sắc văn hóa riêng biệt. Mặc dù sống ở vùng cao, vùng sâu, vùng xa, đời sống kinh tế còn nhiều khó khăn nhưng người Lô Lô vẫn bảo tồn và giữ gìn được bản sắc văn hóa của dân tộc mình.

Đối với người dân tộc Lô Lô, văn hóa phi vật thể bao gồm tục thờ cúng tổ tiên, tục thờ thần thổ công, tết và lễ hội, nghệ thuật dân gian truyền thống... Tuy nhiên, trong bài viết này chúng tôi xin được đề cập đến một khía cạnh nhỏ về văn hóa phi vật thể, đó là Tết và Lễ hội của người dân tộc Lô Lô. Tập quán người Lô Lô xưa trong năm có 2 lễ tết lớn, đó là: Tết Nguyên đán (tết Cả) và tết tháng 7 là 2 cái tết tiêu biểu nhất. Xưa đồng bào ăn tết Cả kéo dài từ 30 tết đến tận rằm tháng giêng. Ngày 30 tết nhà nào cũng có thịt lợn, họ để cả con vật mới mổ lên cúng tổ tiên để chứng giám cho lòng thành, sau đó làm một mâm cỗ cúng vào tối 30 và ngày mùng 1 tết. Những ngày khác của tết chỉ bày ruợu, bánh trái lên bàn thờ và thắp hương. Từ mùng 1 tết đến rằm tháng giêng đồng bào nghỉ không đi làm nương rẫy, họ đi chơi, thăm hỏi chúc tết nhau và tổ chức các môn chơi thể thao như đánh yến, đánh sảng, kéo co... Về phần Hội bao gồm lễ hội cúng tổ tiên và thờ thần rừng: Hàng năm cứ đến tết Đoan ngọ (5/5 âm lịch) hoặc 24/7 âm lịch người dân Lô Lô lại đến khu rừng cấm để làm lễ cúng tổ tiên và thần rừng, lễ vật cúng tổ tiên gồm: Xôi, rượu, bò, lợn hoặc gà. Bò là con vật được mổ cúng trước và liên tục trong vòng 5 năm, 5 năm tiếp theo người ta chuyển sang mổ lợn sau đó mới đến mổ gà. Trong ngày lễ, người dân Lô Lô từ già đến trẻ đều mặc những bộ quần áo mới truyền thống của dân tộc. Sau khi cúng tổ tiên và cúng thần rừng xong, đồ vật được bày ra dân làng cùng nhau ăn uống tại chỗ cho đến hết cỗ, không ai được mang về nhà sau đó tổ chức múa hát cảm ơn thần rừng, cảm ơn ông bà, tổ tiên đã khai sinh ra vùng đất này.

Lễ mừng lúa mới, ngô mới (Dò lo khú): Do điều kiện tự nhiên khắc nghiệt, người dân ở đây chỉ trồng lúa, ngô 1 vụ. Sau khi thu hoạch xong, người dân tổ chức lễ hội mừng lúa mới, ngô mới. Các lễ vật gồm rượu, xôi, gà, lợn. Họ mời thầy cúng đến làm lễ cảm tạ thần nông, tổ tiên, trời đất và cầu khấn cho năm sau mưa thuận gió hoà, làm cho mùa màng tốt tươi. Đối với lễ mừng nhà mới, người Lô Lô sau khi cưới vợ, nếu nhà giàu thì có nhà cửa của bố mẹ để lại, nhà nghèo thì tự làm nhà. Làm xong nhờ thầy cúng xem hộ ngày giờ tốt, rồi mời anh em, họ hàng, xóm giềng đến dự lễ vào nhà mới. Sau bài cúng, mâm cỗ được dọn xuống, gia chủ mời anh, em, họ hàng, xóm giềng cùng ăn uống chung vui cùng gia đình và múa hát 1 ngày 1 đêm. Đối với lễ tôn trưởng họ, cũng như nhiều dân tộc khác, mỗi dòng họ đều có người đứng đầu hay còn gọi là trưởng họ. Trưởng họ được suy tôn theo hình thức cha truyền, con nối. Người lên làm trưởng họ phải có phẩm chất, có tư cách đạo đức, được mọi người trong dòng họ tín nhiệm. Lễ suy tôn trưởng họ diễn ra một cách đơn giản nhưng mang đậm nét truyền thống. Trong lễ suy tôn có rượu, ớoi, gà và 4kg gạo. Tong ngày lễ có các cụ già, anh em họ hàng đến dự, người ta kiêng không cho con rể, con gái có mặt dự buổi lễ. Người được suy tôn làm trưởng họ phải cúng bái tổ tiên và ra mắt anh em họ hàng trước khi gánh vác công việc được giao. Người được suy tôn phải hứa trước bàn thờ tổ tiên là: Hoàn thành tốt trọng trách của người trưởng họ, là người đứng ra giải quyết những việc trọng đại trong dòng họ như: cưới xin, tang ma, gải quyết các mối quan hệ trong dòng họ và giữ gìn sự đoàn kết trong dòng họ.

Có thể nói bảo tồn văn hóa truyền thống của người Lô Lô đã góp phần vào việc quy hoạch và xây dựng các làng Lô Lô thành các làng văn hóa - du lịch của tỉnh, đồng thời giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc Lô Lô một cách bền vững góp phần vào xây dựng thành công nền văn hóa Việt nam tiên tiến, đạm đà bản sắc dân tộc.