Mèn mén - ẩm thực độc đáo của đồng bào Mông

BHG - Từ bao đời nay, đồng bào dân tộc Mông thường canh tác ở những vùng núi cao, giữa rừng đá trập trùng, do đó, cây ngô luôn là nguồn lương thực chính của họ. Người Mông không chỉ giỏi về kỹ thuật trồng và chăm sóc cây ngô mà còn khéo léo trong việc chế biến nhiều món ăn độc đáo, hấp dẫn từ ngô. Trong đó, sản phẩm đặc trưng và gắn liền với họ nhất phải kể đến món Mèn mén, một trong những món ăn đã trở thành truyền thống lâu đời của họ, không chỉ đơn thuần là ẩm thực mà nó còn là nét văn hóa được truyền lại từ đời này sang đời khác.

Xay ngô làm Mèn mén.

Nhằm tạo không khí thi đua sôi nổi cho đồng bào trên địa bàn hăng hái lao động, sản xuất; tạo tình đoàn kết giữa cộng đồng dân cư, phát huy bản sắc văn hóa truyền thống; góp phần quảng bá thương hiệu, thúc đẩy phát triển làng nghề, tạo việc làm và tăng thu nhập cho người dân; phát huy các giá trị văn hoá, làm phong phú thêm các hoạt động trong đời sống tinh thần của nhân dân các dân tộc, tạo dấu ấn tốt đẹp đối với du khách trong nước và quốc tế, huyện Quản Bạ thường xuyên tổ chức các lễ hội truyền thống về văn hóa các dân tộc; trong đó, không thể thiếu phần trình diễn các quy trình làm Mèn mén ngon, ngọt từ đôi bàn thay khéo léo của những người phụ nữ Mông bản địa.

Nghệ nhân Vàng Thị Say (trái), thôn Mã Hồng, xã Thanh Vân (Quản Bạ) nhào bột làm Mèn mén.

Được trải nghiệm tại các xã Thanh Vân, Tùng Vài, Thái An, Lùng Tám và tại các lễ hội của huyện Quản Bạ, chúng tôi được trực tiếp chứng kiến các nghệ nhân, già làng, phụ nữ với đôi tay khéo léo, nhẹ nhàng và sức khỏe để trình diễn các công đoạn làm Mèn mén. Nghệ nhân có tiếng, luôn đạt giải Nhất cuộc thi đồ Mèn mén ngon, bà Vàng Thị Say, thôn Mã Hồng, xã Thanh Vân chia sẻ: Ở đây, chúng tôi thường dạy con cháu rằng: “Là đàn ông thì phải biết nhặt thuốc làm men lá và nấu rượu ngô. Là đàn bà phải biết thêu thùa, may vá, yêu chồng, thương con và phải biết nấu Mèn mén ngon”. Vì thế, phụ nữ người Mông ở đây, dù già hay trẻ đều biết làm Mèn mén; để có một bát Mèn mén ngon phải trải qua các công đoạn, như: Tẽ ngô; xay ngô; sàng, sảy ngô; trộn, nhào bột ngô với nước và đồ 2 lần...

Theo kinh nghiệm của những già làng dân tộc Mông, cho rằng: Mèn mén ngon là phải làm từ ngô tẻ của địa phương, được treo trên hiên nhà hoặc trên gác bếp, lựa chọn những hạt ngô vàng to và mẩy nhất; ngô phải được xay bằng cối xay đá và chỉ bỏ 5 đến 6 hạt ngô vào cối khi xay như vậy thì ngô mới mịn, đồ Mèn mén mới ngon. Mèn mén khi chín có hương vị thơm ngon, đậm đà; phải ăn từ từ và dùng miếng nho nhỏ, uống hớp nước canh sẽ thấy bùi bùi trong miệng, càng nhai kỹ càng thấy ngon, thấy ngọt, một mùi vị tự nhiên của núi rừng. Do là món ăn khô nên Mèn mén thường được ăn với một số món canh như rau bí đỏ, rau cải nương, canh xương, nước thắng cố...

Đặc biệt, Mèn mén cũng là một trong những món để người đàn ông trong gia đình, các chàng trai người Mông có dịp thể hiện tình yêu thương dành cho người phụ nữ của mình. “Không cần phải nói những lời yêu thương, hứa hẹn, chỉ cần cùng nhau xay ngô bên cối đá, đưa ánh mắt nhìn trộm và cười mỉm hay mang bát Mèn mén lên tận nương cho họ, thế là thương” – Bà Say vui vẻ chia sẻ thêm.

Ngày nay, do điều kiện cuộc sống có phần sung túc hơn, nhiều người Mông ít dùng Mèn mén mà chủ yếu là ăn cơm, giới trẻ cũng đã dần bị mai một đi cách nấu Mèn mén truyền thống. Tuy nhiên, vào các dịp lễ, tết, Mèn mén vẫn được nấu và trân trọng đặt lên bàn thờ gia tiên, như một cách người Mông nhớ về cội nguồn của mình; đồng thời, ở nhiều phiên chợ vùng cao, Mèn mén cũng là sản phẩm nổi tiếng cùng với bát thắng cố cho nhiều thực khách thưởng thức. Mèn mén - ẩm thực độc đáo và đậm chất riêng của dân tộc Mông!

Bài, ảnh: Vương Mai