Kiến trúc truyền thống, sức hút của Công viên đá Cao nguyên đá (CNĐ)

BHG - Đồng Văn được biết đến với những giá trị kiến trúc xây dựng truyền thống hết sức độc đáo. Chúng ta có thể tự hào khi giới thiệu về vùng đất này với kiến trúc Nhà Vương; phố chợ cổ Đồng Văn; những dãy phố cũ khá đẹp ở thị rấn Phố Bảng hay nhiều ngôi nhà trình tường, lợp ngói máng với bờ rào đá và chiếc cổng gỗ của người Mông ở 4 huyện CNĐ. Đó là những kiến trúc tiêu biểu, tạo nên không gian đặc trưng và rất “cá tính” của CNĐ Đồng Văn, trở thành những điểm nhấn thu hút du khách du lịch. 

Trong nỗ lực gìn giữ những giá trị kiến trúc tiêu biểu của CNĐ, những năm qua Nhà nước đã đầu tư không nhỏ cho việc trùng tu, bảo tồn các di tích kiến trúc như: Đầu tư trùng tu, bảo vệ Nhà Vương; Phố, chợ cổ Đồng Văn; quan tâm bảo vệ một số ngôi nhà cổ của người Mông. Từ nỗ lực ấy, đã tạo nên kết quả thấy rõ như đối với Dinh thự Nhà Vương, một điểm thăm quan, du lịch hết sức nổi tiếng không chỉ của Hà Giang. Kiến trúc nghệ thuật của Nhà Vương đã trở thành một giá trị tiêu biểu cho kiến trúc của miền Đá và nó như nói lên một điều “sống còn”, phải bảo tồn, gìn giữ tốt hơn nữa đối với di tích này nhằm phục vụ cho công cuộc bảo tồn, phát huy các giá trị của CNĐ phục vụ cho sự phát triển KT - XH.

Xóm Lô Lô Chải, xã Lũng Cú, Đồng Văn nổi bật với kiến trúc truyền thống được gìn giữ.

Bênh cạnh những kết quả đạt được trong công tác bảo tồn, phát huy các giá trị truyền thống về kiến trúc, những năm qua trong sự phát triển của hoạt động xây dựng trên địa bàn CNĐ Đồng Văn cho thấy những biến đổi nhanh chóng về diện mạo. Chúng ta dễ dàng nhận thấy, đó là tốc độ đô thị hóa diễn ra nhanh chóng, đi cùng với đó là việc mất dần các kiến trúc truyền thống và thay bằng những kiến trúc mới với rất nhiều nhà cao tầng mọc lên.

Thị trấn Đồng Văn là một ví dụ cho thấy tốc độ đô thị hóa đang diễn ra mạnh do tốc độ phát triển kinh tế, cùng với đó là mục đích phục vụ phát triển du lịch – dịch vụ. Nơi đây đã và đang có rất nhiều nhà nghỉ, khách sạn cao tầng mọc lên. Quy mô của những nhà nghỉ có độ cao từ 7 đến hơn 10 tầng đã cho thấy không gian êm đềm ngày nào của thị trấn Địa đầu này đang hóa ngột ngạt hơn. Không ít du khách từng đến đây cho biết, họ mong muốn đến đây để ngắm không gian của CNĐ chứ không phải là đến để cảm nhận không khí của đô thị như Hà Nội, Hải Phòng...  

Cùng với thị trấn Đồng Văn, các đô thị như thị trấn Mèo Vạc, Yên Minh cũng đang cho thấy sự sôi động trong việc gia tăng các kiến trúc mới có quy mô, khiến cho không gian của CNĐ dần thay áo mới, nhang nhác không gian của các thị trấn miền xuôi. Những kiến trúc truyền thống dần bị che khuất bởi bóng của các tòa nhà cao vút. Điều này có thể dễ dàng cảm nhận thấy khi chúng ta đến thị trấn Đồng Văn, nhìn từ trên cao xuống thị trấn, phố chợ cổ Đồng Văn như bị che khuất bởi không ít tòa nhà cao tầng.

Một số người cho rằng, để phục vụ sự phát triển du lịch – dịch vụ thì phát triển các công trình mới là rất cần thiết. Song CNĐ Đồng Văn đang là Công viên địa chất toàn cầu và mục tiêu hướng đến của chúng ta là vừa bảo tồn, vừa phát huy các giá trị di sản, tạo sinh kế bền vững. Do đó, nếu như sự phát triển hiện tại song hành với việc giữ gìn kiến trúc, không gian truyền thống thì tốt biết mấy. Hoặc những nhà đầu tư có ý tưởng kết hợp kiến trúc truyền thống với sự phát triển hiện tại thì thật là tuyệt vời. Từ đó, chúng ta sẽ vừa gìn giữ được bản sắc của vùng, vừa giữ được cá tính của CNĐ.

Điểm lại hoạt động xây dựng trên khu vực Công viên đá, có thể dễ nhận thấy ở những thị trấn hay trung tâm các xã gần như diện mạo đã là nhà có kiến trúc hiện đại với bê tông, cốt thép. Còn đối với khu vực nông thôn, cách thức xây dựng đang thay đổi nhanh chóng nhà trình tường với ngói máng dần ít đi và được thay thế bằng những ngôi nhà xây bằng gạch làm từ đá xay trộn với xi măng, mái tôn hoặc phi bro xi măng.

Trước sự phát triển mạnh mẽ của đời sống, để thực hiện việc bảo tồn các giá trị truyền thống vốn có của Công viên địa chất trong điều kiện đặc thù khác với nhiều công viên địa chất trên thế giới đó là có hàng vạn đồng bào đang sinh sống là điều hết sức khó khăn. Những năm qua chúng ta đã có khuyến khích, kêu gọi các nhà đầu tư ưu tiên xây dựng các dịch vụ phát triển du lịch có gắn với truyền thống của vùng. Vì thế, đã có những kiến trúc truyền thống được xây dựng phục vụ du lịch, được du khách đón nhận rất tích cực như các nhà nghỉ được cải tạo từ nhà trình tường hay nhà nghỉ, nhà ăn được xây dựng mới theo kiến trúc truyền thống.

Trong cuộc trao đổi với chúng tôi, đồng chí Nguyễn Thanh Giang, Phó trưởng BQL Công viên địa chất toàn cầu CNĐ Đồng Văn đã đề cập quan điểm cho rằng, có một ý kiến được nhiều người cùng nhắc, đó là du khách muốn tìm đến CNĐ để hưởng thụ không gian riêng biệt, bản sắc của nơi đây. Nếu muốn cảm nhận không gian đô hội, với những tòa nhà chọc trời thì du khách đã đến Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh chứ không phải đến CNĐ. Vì thế nhiệm vụ bảo tồn, phát huy các giá trị kiến trúc truyền thống cũng như trách nhiệm nghiên cứu, tìm ra các giải pháp hợp lí trước quá trình đô thị hóa mạnh hiện nay là một trong những việc cần làm để tạo nên một Công viên địa chất giữ được “cá tính”, nét đẹp đặc trưng vốn có.

Huy Toán