Cẩn thận với bệnh gan ở người cao tuổi

Người cao tuổi khi bị bệnh gan thường khó điều trị và khó phục hồi hơn ở người trẻ. Biểu hiện bệnh và phương pháp điều trị cũng khác nhau tùy lứa tuổi.

Lưu lượng máu qua gan, kích thước gan và khả năng phục hồi của gan giảm dần theo tuổi. Sự suy giảm này biểu hiện: giảm chức năng gan, suy giảm khả năng phục hồi của gan sau các bệnh viêm gan do virut, suy gan kịch phát và viêm gan do thuốc.

Những thay đổi sinh hóa và tế bào ở bệnh nhân gan cao tuổi

Virut viêm gan A.

Gan ít bị ảnh hưởng của quá trình lão hóa hơn các cơ quan khác trong cơ thể. Tuy nhiên theo thời gian, chức năng gan, tế bào gan bị suy giảm dần. Tế bào gan không những giảm dần khả năng sản xuất các protein gan mà còn tích lũy các protein bất thường như: glucose-6-phosphate dehydrogenase, phosphoglycerate kinase, NADP cytocrome c reductase, aminoacyl-tRNA synthetase, superoxide dismutase, lipofuscin (gây rối loạn quá trình sinh hóa xảy ra trong tế bào gan). Tế bào gan ít nhạy cảm với insulin và corticosteroid, do đó giảm giải mã và tổng hợp protein. Những thay đổi tổ chức học ở tế bào gan người cao tuổi bao gồm: tăng kích thước tế bào, tăng số lượng nhân bất thường, tăng tần số bất thường nhiễm sắc thể, tăng khối lượng và số lượng các lysosomes. Những thay đổi về chuyển hóa thuốc: giảm thải trừ các loại thuốc được chuyển hóa qua gan bởi hệ thống cytochrome-P 450 như: midazolam, phenytoin, propanolol, acetaminophen. Tuy nhiên hoạt tính men của cytochrome P-4503A và P4502E 1 không thay đổi theo tuổi; vì thế người cao tuổi cũng có thể nhạy cảm với các thuốc gây độc cho gan như: acetaminophen và ethanol. Thành phần cholesterol của mật gia tăng theo tuổi cũng như chỉ số tạo sỏi, do kết hợp giữa sự gia tăng bài tiết cholesterol và giảm sản xuất acid mật. Tỷ lệ sỏi mật gia tăng theo tuổi, biến chứng của bệnh sỏi mật sẽ diễn tiến nặng.

Đặc điểm một số bệnh gan ở người cao tuổi

Viêm gan virut cấp tính: Ở người cao tuổi, viêm gan do virut cấp tính biểu hiện thầm lặng, kéo dài, diễn biến nặng hơn người trẻ có thể do giảm khả năng miễn dịch.

Viêm gan A: Ít gặp ở người cao tuổi do tính miễn nhiễm cao. Song tỷ lệ tử vong lại gia tăng theo tuổi: độ tuổi 15-39 là 0,4%, nhưng trên 40 tuổi là 1,1% và trên 65 tuổi là 4%.

Viêm gan B và D: Cũng ít gặp ở người cao tuổi. Biểu hiện bệnh thường liên quan đến đường mật, bệnh lâu hồi phục. Thời gian HBsAg chuyển âm tính thường dài hơn và nguy cơ tiến triển thành bệnh gan mạn tính cao. Người cao tuổi không đáp ứng tốt với chủng ngừa viêm gan B, rất có thể do có sự giảm các tế bào sinh kháng thể B. Do đó ở người cao tuổi phải chủng ngừa viêm gan B liều cao mới có kết quả.

Hình ảnh xơ gan.

Viêm gan virut mạn tính: Tiến triển viêm gan virut mạn tính B và C ở người cao tuổi tương tự như các lứa tuổi khác. Nhưng cần lưu ý rằng xét nghiệm HBeAg âm tính và/hoặc nồng độ HBV DNA huyết tương thấp, chứng tỏ sự sao chép virut ở bệnh nhân cao tuổi kém hơn, nên có thể giảm điều trị bằng thuốc kháng virut. Việc phối hợp peginterferon và ribavirin trong điều trị viêm gan C mạn tính cho kết quả tốt ở người trẻ nhưng lại giảm dung nạp thuốc ở bệnh nhân cao tuổi, mặt khác những tác dụng phụ do interferon, thiếu máu do ribavirin có tác động xấu. Viêm gan mạn tính B và C có nguy cơ phát triển ung thư tế bào gan (HCC), vì sự phát triển HCC tương quan với thời gian viêm gan mạn tính nên bệnh nhân xơ gan cao tuổi do viêm gan B hoặc C mạn tính phải được kiểm tra định kỳ siêu âm gan và tìm alphafetoprotein 6 tháng/lần.

Bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu: Chiếm tỷ lệ khoảng 20% dân số, hay gặp ở người béo phì, tiểu đường, tăng huyết áp, trong đó khoảng 10% tiến triển đến xơ gan, suy gan, ung thư gan.

Bệnh gan tự miễn: Viêm gan tự miễn điển hình thường xảy ra ở phụ nữ tuổi trung niên. Điều trị thường khó khăn do tác dụng phụ của việc dùng corticoid kéo dài ở phụ nữ sau mãn kinh, vì họ đã có sẵn nguy cơ cao các bệnh loãng xương, béo phì, tăng huyết áp, glaucome...

Bệnh gan chuyển hóa: Hereditary hemochromatosi (bệnh gan ứ sắt) thường gặp ở bệnh nhân nữ trên tuổi 65, có triệu chứng: mệt mỏi, tiểu đường, lãnh cảm, viêm khớp, thiếu hụt men alpha-1 antitrypsin. Thiếu men alpha-1 antitrypsin có thể là nguyên nhân của 5% bệnh nhân trên 65 tuổi bị xơ gan.

Biến chứng xơ gan ở người cao tuổi: Tăng áp lực tĩnh mạch cửa, biểu hiện thường là chảy máu ồ ạt do vỡ tĩnh mạch thực quản và là nguyên nhân tử vong. Việc phục hồi sau khi có cổ trướng, xuất huyết thường khó và hay tái phát, khả năng sống thấp. Ung thư tế bào gan thường khó điều trị, tỷ lệ tử vong cao.