Bảo tồn quần thể Voọc mũi hếch lớn nhất Việt Nam

BHG - Hà Giang là tỉnh duy nhất trên cả nước có quần thể Voọc mũi hếch (VMH) sinh sống tại khu vực Công viên địa chất toàn cầu Cao nguyên đá Đồng Văn. Đây được coi là quần thể VMH lớn nhất Việt Nam và là loài vật đặc hữu chỉ có ở nước ta. Loài vật này đã góp phần tạo nên sự độc đáo của khu vực Công viên địa chất toàn cầu. Tuy nhiên, chúng đang trên bờ vực bị đe dọa tuyệt chủng, biến mất khỏi trái đất nếu con người không chung tay bảo vệ và khôi phục. 

Cán bộ Hạt Kiểm lâm Quản Bạ đi tuần tra, kiểm tra số lượng Voọc mũi hếch. Ảnh: LÊ HẢI

Nhắc đến sự quý hiếm của loài VMH, theo các chuyên gia của Tổ chức bảo tồn động, thực vật hoang dã quốc tế (FFI), hiện nay trên thế giới ước tính chỉ còn khoảng 250 cá thể, với 4 loài. Trong đó, ở Trung Quốc có 3 loài và ở Việt Nam có 1 loài. Loài VMH ở Việt Nam là loài đặc chủng (chỉ có duy nhất ở Việt Nam), một trong 25 loài linh trưởng đang bị đe dọa tuyệt chủng cao nhất trên thế giới hiện nay. Năm 2002, các nhà khoa học phát hiện một quần thể VMH có số lượng khoảng 60 con tại rừng Khau Ca (Hà Giang), theo ghi nhận đây là quần thể lớn nhất tại Việt Nam. 

Loài Voọc mũi hếch sinh sống tại các khu rừng của tỉnh Hà Giang. Ảnh: Lê Khắc Quyết tổ chức (FFI).

Ngay sau khi phát hiện loài vật này tại Hà Giang, Tổ chức FFI đã phối hợp với UBND tỉnh và Chi cục Kiểm lâm tỉnh tiến hành các hoạt động bảo tồn. Đến ngày 18.8.2015, Thủ tướng Chính phủ có Quyết định số 1377/QĐ-TTg về việc thành lập Vườn Quốc Gia Du Già – Cao nguyên đá Đồng Văn trên cơ sở sáp nhập Khu bảo tồn thiên nhiên Du Già với Khu bảo tồn Loài và sinh vật cảnh VMH Khau Ca, với tổng diện tích 15.006,3 ha thuộc địa bàn 3 xã của 3 huyện, gồm: Tùng Bá (Vị Xuyên); Minh Sơn (Bắc Mê) và xã Du Già (Yên Minh), phân vùng bảo vệ nghiêm ngặt là 11.224,7 ha. Đặc biệt, đến năm 2007, một quần thể VMH ước tính khoảng 32-35 cá thể được phát hiện tại khu vực rừng 3 xã Cao Mã Pờ, Tả Ván, Tùng Vài (Quản Bạ). Hiện nay, đây được xem là quần thể VMH lớn thứ 2 và có sự liên quan mật thiết đến quần thể ở Khau Ca. Theo ghi nhận của FFI, số lượng cá thể Voọc ở đây đang bị suy giảm mạnh từ 30-35 con (năm 2007) đến nay chỉ còn khoảng 10 con, do các hoạt động của con người tác động đến môi trường sống của chúng. Trước sự giảm sút số lượng cá thể VMH ở Quản Bạ, các chuyên gia của tổ chức FFI cho rằng, việc bảo tồn VMH tại huyện Quản Bạ rất quan trọng, vì sự sinh tồn của một loài khó chắc chắn nếu chỉ có một quần thể nhỏ ở Khau Ca, bởi các sự cố ngẫu nhiên về dịch bệnh, thảm họa… có thể làm quần thể suy giảm nên cần có các quần thể khác dự phòng và tạo sự đa dạng về nguồn gen.

VMH có đặc điểm lông đen; cánh tay, đùi, mặt và đầu có màu trắng kem; cổ họng có mảng lông màu da cam… Trước đây, người dân địa phương đi rừng đặt bẫy, săn bắn chúng đem về làm thịt hoặc nấu cao. Mãi sau này, họ mới biết đó là loài Voọc quý hiếm, sắp bị tuyệt chủng và thực hiện bảo tồn. 

Anh Chu Xuân Cảnh, Quản lý dự án của FFI phụ trách tỉnh Hà Giang, cho biết: Các hoạt động săn bắn, khai thác các sản phẩm từ rừng và đặc biệt là hoạt động canh tác Thảo quả dưới tán rừng của người dân địa phương từ nhiều năm qua đã đe dọa nghiêm trọng đến sự tồn vong của loài vật này do diện tích bị thu hẹp. Hoạt động săn bắn của người dân địa phương tuy có được hạn chế nhưng chính quyền cũng không thể kiểm soát hết được các hoạt động lén lút này. 

Bảo tồn VMH không chỉ đơn thuần mang ý nghĩa là bảo vệ một loài linh trưởng đang có nguy cơ bị tuyệt chủng trên trái đất. Mà còn góp phần bảo vệ rừng, bảo vệ môi trường sống cho chính con người và tạo sinh kế bền vững cho người dân bản địa.

Hạt trưởng Hạt Kiểm lâm huyện Quản Bạ, Nguyễn Bá Ngọc cho biết: Từ năm 2008, tổ chức FFI đã có Dự án hỗ trợ công tác bảo tồn loài VMH và loài Ngọc lan ở huyện Quản Bạ. Mặc dù vậy, tình trạng khai thác lâm sản trái phép vẫn xảy ra; các hoạt động canh tác của người dân kèm theo việc đốt củi sấy Thảo quả trên rừng nhiều năm qua đã ảnh hưởng lớn đến môi trường sống của loài VMH. “Mất nhà”, môi trường sống bị thu hẹp khiến loài VMH đang bị dồn vào đường cùng. 

Vì vậy, cần khẩn trương xúc tiến việc thành lập Khu bảo tồn, Ban quản lý Khu bảo tồn loài và sinh cảnh VMH, từng bước hình thành các điểm du lịch, dịch vụ sinh thái đi kèm. Diện tích quy hoạch để thành lập khu bảo tồn loài và sinh cảnh VMH trên địa bàn huyện Quản Bạ ở 3 xã Cao Mã Pờ, Tùng Vài và Tả Ván sẽ khoảng trên 3.000 ha. Đồng thời, địa phương cần tăng cường lãnh, chỉ đạo công tác quản lý, bảo vệ và phát triển rừng; tập trung tuyên truyền bằng nhiều hình thức, xử lý nghiêm các vụ phá rừng, khai thác trái phép, lấn chiếm rừng trái pháp luật, tạo sự răn đe đối với các đối tượng vi phạm. 

Anh Chu Xuân Cảnh, Quản lý dự án của FFI phụ trách tỉnh Hà Giang, chia sẻ thêm: “Nếu khu vực rừng ở 3 xã Cao Mã Pờ, Tùng Vài và Tả Ván được thành lập Khu bảo tồn loài và sinh cảnh VMH sẽ tạo thuận lợi rất nhiều cho công tác bảo tồn. Trong đó, sẽ thu hút được sự quan tâm, đầu tư của các tổ chức phi Chính phủ nước ngoài vào công tác bảo tồn loài VMH và hỗ trợ sinh kế cho người dân địa phương”. 

Để giúp loài VMH phát triển trong điều kiện một địa phương khó khăn như tỉnh ta, rất cần có thêm sự hỗ trợ, trách nhiệm của các cấp, ngành, tổ chức và toàn xã hội vào công tác bảo vệ và hồi sinh loài linh trưởng đặc hữu này. Trong đó, điều cốt lõi vẫn là nâng cao nhận thức, ổn định đời sống trong cộng đồng dân cư. 

LÊ HẢI