Áo chàm nhớ thuở chiến khu

BHG - Quốc lộ 279 chạy từ Lào Cai sang Quang Bình, khi đến thị trấn Việt Quang (Bắc Quang) thì gặp Quốc lộ 2, tiếp tục về xuôi. Đến ngã ba Pác Há rẽ trái, con lộ xuyên qua vùng tiểu khu cách mạng hơn 60 km gặp huyện Chiêm Hóa (tỉnh Tuyên Quang) rồi tỏa đi muôn ngả; tiểu khu Trọng Con được biết đến vào thời điểm trước Cách mạng tháng 8 năm 1945 gồm 9 xã: Vô Điếm, Kim Ngọc, Đồng Tâm, Đồng Tiến, Bằng Hành, Thượng Bình, Liên Hiệp, Hữu Sản, Đức Xuân. Bằng Hành được coi là trung tâm của cả vùng, có lúc đồng bào gọi là Tổng Bằng Hành hoặc tiểu khu Lý Tự Trọng.

Đây là vùng quê trù phú, là vựa thóc của tỉnh Hà Giang và Bắc Quang rộng đến 4.000 cây số vuông, gần 30.000 nhân khẩu, có 16 dân tộc anh em; nhưng đông nhất là 2 dân tộc: Tày và Dao… Địa hình bán sơn địa, nửa trung du và nửa miền núi. Những dải đồi thoai thoải hình bát úp, rừng keo, rừng mỡ, rừng vầu, rừng nứa đan xen xanh tốt, tầng cao hơn là rừng nguyên sinh trải dài hút chân trời, đồng ruộng bằng phẳng ngút ngát. Đúng là “Trọng Con gạo trắng nước trong”. Nguồn nước chủ động nên lúa, ngô năng xuất, có nơi lúa cũ để tồn đến ba năm, chỉ dành cho chăn nuôi. Bóng cọ, nếp nhà sàn, bóng áo chàm, máng lần… Đó là những nét đặc trưng, thân thương nhất của vùng tiểu khu cách mạng...

Quang cảnh cuộc mít tinh tại Thác Vệ xã bằng Hành, huyện Bắc Quang ngày 24/6/1945. Ảnh: TL

Xe chúng tôi chạy thẳng vào trung tâm xã Bằng Hành, lúc này trời đã ngả sang chiều. Thác Vệ - cây cầu cứng vững chắc nối sang bờ phía Đông. Dòng suối trong xanh chảy qua xã đổ ra sông Lô với những hòn cuội trắng lấp lóa. Ở đầu cầu bên này có bụi tre gai tỏa bóng râm, lá đã ngả vàng bay lả tả trong gió. Tiếng cối giã gạo nước thì thụp, tiếng cọn nước miệt mài chuyển nước lên đồng rì rầm, kẽo kẹt đều đều… ở đây dòng nước không sâu lắm, có bóng râm của hàng cây cơi già, thật lý tưởng cho trẻ em tắm giặt, mò cua, bắt cá. Nhìn những thân hình bé nhỏ, trần trùng trục, chắc như hạt mít, lặn ngụp, tiếng cười phá lên trong trẻo mà lòng tôi bồi hồi, giá được quay lại quãng đời tuổi thơ một lần nữa, để quên đi những nhọc nhằn lo toan ở cõi nhân sinh này…

Nhà truyền thống cách mạng tiểu khu Trọng Con tọa lạc trên một quả đồi cao, mặt quay về hướng Đông phía cây cầu Thác Vệ, quy mô vừa phải, thoáng mát và trang nghiêm. Tôi xòe lửa, thắp hương thành kính tưởng nhớ đến các anh hùng, chiến sỹ cách mạng, những người dân áo chàm chân đất đã nhen nhóm ngọn lửa cách mạng đầu tiên giữa đại ngàn mênh mông ở vùng biên giới xa xăm cực Bắc Tổ quốc, với bao nhiêu gian lao, thiếu thốn, nhọc nhằn và nguy hiểm… Để có một ngày cờ đỏ sao vàng, cờ búa liềm thiêng liêng bay đỏ trời, rợp đất, chế độ thực dân phong kiến sụp đổ, một kỷ nguyên mới bắt đầu… ngọn lửa cách mạng ấy cùng với ngọn lửa căn cứ Đường Thượng, Thái An, Nghĩa Thuận… góp phần rất quan trọng giải phóng hoàn toàn tỉnh Hà Giang, chấm dứt 100 năm cai trị của chế độ thực dân.

Bia di tích bên đường quốc lộ 279, trên địa bàn thôn Thác, xã Bằng Hành, huyện Bắc Quang.

Nếu so sánh với vùng an toàn khu Định Hóa (Thái Nguyên), Tân Trào (Tuyên Quang), Pắc Bó (Cao Bằng )… thì tiểu khu Trọng Con khiêm tốn hơn, sức ảnh hưởng cũng vừa phải, nhưng lại có ý nghĩa to lớn thể hiện đường lối cách mạng, quyết tâm của Đảng trong sự nghiệp giải phóng dân tộc, đất nước; đến được với đồng bào các dân tộc vùng sâu, vùng xa, vùng biên giới. Lớn hơn là niềm tin mới đã được tạo lập trong đời sống vật chất cũng như tinh thần của đồng bào các dân tộc nơi đây.

Đến nay, nhiều người dân của xã Bằng Hành vẫn nhớ như in cuộc mít tinh lịch sử ngày 24.6.1945 ở chỗ hòn đá thề, đầu cầu Thác Vệ, thể hiện sức mạnh của nhân dân tiểu khu, biểu dương, ủng hộ cách mạng, ủng hộ Mặt trận Việt Minh, chứng kiến sự ra mắt của Ủy ban cách mạng lâm thời Tổng Bằng Hành. Cũng tại buổi mít tinh này, đồng bào các dân tộc địa phương đã chứng kiến việc đốt bằng sắc, ấn triện của bọn địa chủ cường hào đánh dấu một trang sử mới trong việc xóa bỏ chế độ phong kiến thực dân đã tồn tại lâu dài như một thứ ung nhọt trong đời sống của đồng bào ta.

… Thực hiện Chỉ thị của Chủ tịch Hồ Chí Minh, ngày 1.6.1945, đồng chí Lê Quảng Ba chỉ huy đội vũ trang tuyên truyền gồm 54 chiến sỹ xuất phát từ Cao Bằng đã về đến Tổng Bằng Hành. Để đảm bảo bí mật an toàn, các đồng chí trong Ban chỉ huy chia thành từng nhóm đi tuyên truyền, xây dựng cơ sở cách mạng. Sau gần một tháng hoạt động, đội vũ trang tuyên truyền đã mở được nhiều lớp đào tạo cán bộ ngắn ngày, thành lập ra các đội du kích, tự vệ và các đoàn thể cứu quốc. Phong trào cách mạng lớn mạnh từng ngày…

Xuôi ngược mãi trên những nẻo đường chiến khu, chiều tắt nắng lúc nào không biết, ngôi sao hôm óng ánh trên đỉnh Khau Vìn xa xăm, chân mây dâng lên một màu tím da diết… Chúng tôi trở ra huyện Bắc Quang, mang theo hình ảnh vùng đất chiến khu đang từng ngày đổi mới, phát triển đi lên trên con đường ấm no, hạnh phúc…

Bút ký: Cao Xuân Thái