Lời Then, điệu Tính vang vọng dòng Gâm

BHG - Men theo dòng sông Gâm, chúng tôi đặt chân tới địa phận thị trấn Yên Phú (Bắc Mê). Một khung cảnh bình yên không phải nơi nào cũng có. Tiếng róc rách từ khe suối quanh những bản Tày, những căn nhà sàn nằm dưới chân núi, giữa những cánh đồng... Ở đó, chúng tôi được chứng kiến các em nhỏ say xưa nắn từng nốt đàn Tính, luyện từng câu Then vang vọng bên dòng Gâm...

Buổi luyện tập của thành viên CLB đàn Tính, hát Then thôn Bản Lạn, thị trấn Yên Phú (Bắc Mê). Ảnh TL

Giữ hồn quê

Về thăm thị trấn Yên Phú hôm nay, mới thấy được sức vươn của thị trấn kể từ khi thực hiện xây dựng Nông thôn mới. Điều nhận thấy nhất là bản sắc văn hóa của đồng bào các dân tộc được giữ gìn và phát huy. Tại Làng Văn hóa du lịch cộng đồng thôn Bản Lạn, khi Câu lạc bộ (CLB) “đàn Tính” chưa thành lập, cả thôn không ai biết chơi đàn, chỉ một số người biết hát Then. Với mong muốn bảo tồn nét văn hóa truyền thống của dân tộc Tày, họ đã tập hợp, thu hút những người yêu thích “điệu Tính, lời Then” cùng nhau tập luyện và biểu diễn. Mới đây, thôn Bản Lạn đã thành lập CLB. Ở đó lúc nào cũng ngân lên tiếng hát ngọt ngào của những lời Then, điệu Tính từ những bài Then cổ đến Then mới như: “Tổ quốc non xa xa”, “Lời cây đàn Tính”, “Căng Bắc Mê”, “Đường về bản em”...

Tuy điều kiện sinh hoạt của CLB còn gặp nhiều khó khăn, nhưng với niềm đam mê yêu ca hát, mong muốn giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, mỗi người lại cố gắng khắc phục tập luyện. Để mỗi dịp huyện, thị trấn tổ chức liên hoan văn nghệ quần chúng hay kỷ niệm những ngày lễ lớn của đất nước, các thành viên CLB lại mang đến cho chương trình nhiều tiết mục hay với tiếng đàn ngân xa, lời ca ngọt ngào. Với sự phát triển của loại hình du lịch homestay tại Bản Lạn, các thành viên CLB đã tham gia biểu diễn khi khách du lịch có nhu cầu thưởng thức. Hiện nay, CLB hát Then, đàn Tính thôn Bản Lạn có hơn 30 thành viên, không chỉ có người già, CLB còn thu hút các em nhỏ thường xuyên đến tập luyện.

Âm thanh ngọt ngào đầy mê hoặc đưa chúng tôi tới Nhà Văn hóa thôn Bản Lạn, nơi đây, một số em nhỏ đang say xưa tập luyện. Em Lý Thị Thanh Hương (13 tuổi), chia sẻ: Em rất vui khi được tham gia CLB “đàn Tính”, cầm trên tay cây đàn Tính, khoác lên mình bộ trang phục của dân tộc, chúng em được hòa mình cùng những làn điệu mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc.

Liều thuốc tinh thần

Hát Then bao giờ cũng đi liền với cây đàn Tính. Đàn Tính hòa với điệu Then tạo nên một tác phẩm âm nhạc ấn tượng. Người ta nói rằng, âm thanh của đàn Tính làm mê hoặc lòng người. Đó là âm thanh tự nhiên của núi rừng, sông, suối, của những con người yêu thiên nhiên, gắn bó với thiên nhiên và yếu tố tâm linh sâu xa. Tiếng đàn khi khẩn trương, khi gấp gáp gợi lên hình ảnh trèo non, lội suối; hình ảnh những con người áo chàm, chân đất tiến sâu vào rừng già. Tiếng đàn Tính đôi khi lại tha thiết ngọt ngào như thể cảm kích người lái đò giúp đỡ mình qua sông, qua suối.

Nhưng rồi, theo thời gian, các điệu Then và tiếng đàn Tính cũng dần thu hẹp. Điều đó khiến những người làm công tác văn hóa, những người có tâm với văn hóa dân tộc lo lắng. Lớp trẻ biết hát Then, chơi đàn Tính không nhiều. Chính vì thế, những nỗ lực gìn giữ, khôi phục Then trong cộng đồng luôn được cấp ủy, chính quyền quan tâm. Nhiều nghệ nhân dân gian không quản khó nhọc, kiên trì dạy cho con cháu những điệu Then, những ngón đàn Tính để dòng chảy của loại hình nghệ thuật này không đứt đoạn. Do đó, những năm gần đây, phong trào hát Then đã được khơi gợi, Nghệ nhân Hoàng Đức Thăng, thị trấn Yên Phú (tác giả bài Căng Bắc Mê), cho biết: Từ bé, niềm đam mê Then dường như đã ngấm vào máu, vào tâm hồn. Trong Then có nhiều loại, gồm: Then cầu phúc, cầu tài, lộc; Then kỳ yên giải hạn; Then buồn, vui, nhưng tất cả đều mang một âm hưởng dịu dàng, ấm cúng, chất chứa bao tâm sự về cuộc sống của con người.

Đến thị trấn Yên Phú, bạn có thể tham quan Khu di tích lịch sử Căng Bắc Mê, chèo thuyền xuôi dòng sông Gâm... tìm hiểu những ngôi nhà sàn độc đáo, khám phá ẩm thực thú vị của người Tày, cùng đắm mình vào không gian Then, tiếng đàn Tính lúc trầm, lúc bổng hòa quyện vào giọng hát mượt mà, đi vào lòng người sẽ là trải nghiệm đáng nhớ cho những ai từng đến nơi đây.

Bài, ảnh: VĂN QUÂN