Rằm tháng Bảy ở bản dân tộc Tày

BHG - Cứ đến trung tuần tháng Bảy âm lịch hàng năm, bà con ở các bản làng người Tày của huyện Vị Xuyên lại tạm gác mọi công việc đồng áng để chuẩn bị đón Rằm tháng Bảy. Với đồng bào Tày ở Vị Xuyên, Rằm tháng Bảy còn được gọi với cái tên là Tết “Pây tái”, có nghĩa là về nhà ngoại. Đây là dịp để gia đình sum họp, con cháu thể hiện lòng hiếu thảo, biết ơn công sinh thành, dưỡng dục của cha mẹ, ông bà. Và phong tục đó đã trở thành nét đẹp truyền thống trong mỗi gia đình, mỗi bản Tày nơi đây.

Một gia đình người Tày ở xã Phú Linh (Vị Xuyên) tất bật với mâm cơm cúng tổ tiên trong ngày Rằm tháng Bảy.

Theo đồng bào Tày ở Vị Xuyên thì Rằm tháng Bảy là cái Tết lớn thứ hai (sau Tết Nguyên đán), được đồng bào chuẩn bị và tổ chức rất chu đáo với nhiều hoạt động khác nhau. Đến những bản Tày vào dịp tháng 7 âm lịch, ngay từ ngày 12, 13 tháng Bảy, trong những nếp nhà sàn xinh xắn, không khí ngày Tết đã tràn ngập rộn ràng. Chị em phụ nữ, các bà, các mẹ tất bật chuẩn bị gói bánh chuối, bánh giậm, bánh dày; chuẩn bị những con vịt béo tròn để làm mâm cơm cúng Tổ tiên. Họ cũng không quên nấu cho gia đình mình những nồi rượu ngô, rượu thóc men lá thơm ngon để uống trong ngày Rằm tháng Bảy. Bánh chuối là món bánh không thể thiếu để dâng lên ông bà, Tổ tiên trong ngày Rằm tháng Bảy của đồng bào Tày ở Vị Xuyên. Các gia đình thường gói bánh vào ngày 13 tháng Bảy âm lịch. Để làm một chiếc bánh chuối ngon, các mẹ, các chị phải chuẩn bị rất công phu từ khâu chọn nguyên liệu, gồm: Lá chuối để gói bánh, quả chuối phơi khô, gạo nếp ngon, đỗ xanh, đường phên, cùi dừa. Để làm ra một chiếc bánh chuối cũng phải trải qua rất nhiều công đoạn: Chuối khô được rửa sạch, ninh nhừ. Gạo nếp ngâm nước 1 đêm rồi để ráo nước, xay mịn. Sau đó cho chuối đã ninh nhừ vào cùng bột nếp giã nhuyễn để làm vỏ bánh. Nhân bánh làm bằng đậu xanh và cùi dừa, sau khi gói trong lá chuối khô, bánh được đem hấp trong những chiếc chõ gỗ lớn trong khoảng 2 giờ là chín. Bánh chuối có màu nâu sậm, vị ngọt đặc trưng hòa quện cùng mùi vị chuối chín, bột nếp dẻo mịn cùng nhân đậu xanh ngọt thanh, vừa ngon vừa lạ, hấp dẫn khách gần xa. Người Tày luôn coi bánh chuối là thành phần quan trọng phải có trong nghi lễ cúng Tổ tiên Rằm tháng Bảy, vì thế, sản vật này đã có từ lâu đời và trở thành nét văn hóa ẩm thức đặc trưng của đồng bào nơi đây.

Một phong tục đã trở thành nét đẹp văn hóa truyền thống vào Rằm tháng Bảy ở những bản Tày Vị Xuyên đó là tục “Pây tái”. Gần đến ngày Rằm, con rể dù ở bản xa đến mấy cũng phải tìm mua hay nuôi được cho mình một đôi vịt thật béo, lông mượt, một đực, một cái để Tết bố mẹ vợ. Vào ngày 14 tháng Bảy, con gái, con rể cùng mang đồ lễ đến nhà ông bà ngoại, lễ vật thường có một đôi vịt, chai rượu ngon, chục bánh chuối, bánh dày và ít gạo nếp. Khi mang vịt đến, con rể tự tay mổ vịt, luộc bày thành mâm rồi đặt lên bàn thờ để cúng Tổ tiên. Đây là nét đẹp văn hóa thể hiện lòng hiếu thuận của con cái đối với công sinh thành, dưỡng dục của cha mẹ.

Vào trưa ngày 15 tháng Bảy (chính Rằm), sau khi mâm cơm cúng đã được bày biện tươm tất, chủ nhà khăn áo chỉnh tề, thành kính thắp hương mời ông bà tổ tiên về ăn Tết cùng con cháu, cầu nguyện cho gia đình được no ấm, mạnh khỏe, bình an. Sau khi hết một tuần hương, cả gia đình cùng quây quần bên mâm cơm ấm cúng, nâng chén rượu nồng chúc nhau sức khỏe, từ nay đến cuối năm mọi việc hanh thông; cây lúa, cây ngô lên xanh tốt; con cháu học hành thành đạt, vang danh... Sau bữa cơm đoàn viên, bà con thường đến nhà người thân trong bản để thăm, chúc Tết. Các cụ cao tuổi thì vui vầy bên ấm chè và những chén rượu nồng, đám thanh niên lại tưng bừng với các trò chơi như: Đánh yến, chơi quay, đá bóng, kéo co...

Qua thời gian, tục lệ ăn Rằm tháng Bảy của người Tày ở Vị Xuyên vẫn lưu giữ được những nét đẹp truyền thống nguyên bản và đúng tính chất nhân văn của nó. Đó là một cái Tết đoàn viên, sum họp gia đình, dạy bảo con cái ăn ở hiếu nghĩa. Nét đẹp văn hóa ấy, từ bao đời nay vẫn được người Tày ở Vị Xuyên gìn giữ và phát huy.

NGUYỄN PHƯƠNG