Tập tục mai táng là câu chuyện lớn, phải bàn rất kỹ

Nhận định này được đưa ra tại Diễn đàn khoa học “Tập quán mai táng của người Việt Nam - Xu hướng biến đổi và những vấn đề đặt ra”, do Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam tổ chức, chiều 27/8.

GS.TS Nguyễn Quang Thuấn, Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam cho biết diễn đàn thu hút sự quan tâm đặc biệt của các nhà khoa học, đại diện các cơ quan quản lý, chính quyền, tổ chức tôn giáo… Các đại biểu đã tiếp cận lễ thức tang ma, tập quán mai táng của người Việt Nam từ góc độ lịch sử, văn hoá, tôn giáo, kinh tế…

Tới dự Diễn đàn, Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam cho rằng đây là một diễn đàn khoa học mở dành cho các nhà khoa học, chuyên gia, cơ quan quản lý trực tiếp bàn về tập tục mai táng - một câu chuyện không hề nhỏ.

Gần đây có rất nhiều ý kiến nêu lên thực tế tập quán mai táng không chỉ là câu chuyện về xã hội mà còn là câu chuyện rất lớn về kinh tế, môi trường, đất đai, đô thị… Từ đó đặt ra yêu cầu phải có những chính sách liên quan đến tập tục mai táng để bảo đảm phong tục tập quán của dân tộc nhưng cũng đáp ứng nhu cầu phát triển mới trên tinh thần “văn minh, tiết kiệm”.

“Tập quán ma chay, mai táng là một vấn đề xã hội liên quan đến tập tục, truyền thống, nên không chỉ đơn thuần bằng các quy định pháp luật, chính sách kinh tế có thể giải quyết được vấn đề mà còn phải đi đôi với việc nghiên cứu rất sâu các khía cạnh văn hoá, xã hội, phối hợp tất cả các giải pháp mới có định hướng nhằm tạo chuyển biến tích cực. Việt Nam có trên 50 dân tộc anh em với những phong tục, tập quán, tín ngưỡng khác nhau nên không thể máy móc áp dụng một chính sách, quy định chung cho tất cả. Chúng ta phải bàn rất kỹ”, Phó Thủ tướng nhấn mạnh và mong muốn các nhà khoa học cùng nhau nghiên cứu, đưa ra khuyến nghị và tham gia giải quyết.

Vì vậy, Diễn đàn khoa học “Tập quán mai táng của người Việt Nam - Xu hướng biến đổi và những vấn đề đặt ra” là rất cần thiết để các nhà khoa học, cơ quan quản lý, các tổ chức chính trị-xã hội, tôn giáo… đưa ra những góc nhìn khác nhau, có các khuyến nghị cần thiết.

Các ý kiến tại diễn đàn đều chung nhận định từ bao đời, người Việt truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác những phong tục tập quán về những việc cần làm đối với người đã mất. Từ việc tổ chức đám tang chu đáo với đầy đủ nghi lễ, xây dựng "mồ yên, mả đẹp" tới ngày giỗ, ngày Tết.

Hình thức và tập quán mai táng của người Việt Nam phụ thuộc vào điều kiện tự nhiên, địa hình và thủy văn, môi trường, quan niệm văn hóa và tín ngưỡng, tâm linh… ở từng vùng đất, từng dân tộc, nhưng đều bày tỏ lòng tiếc thương và biết ơn, thể hiện đạo hiếu và đạo nhân, nghĩa dành cho người đã khuất.

Tuy nhiên, bên cạnh những nét truyền thống, tín ngưỡng tốt đẹp, thời gian qua, việc tổ chức tang lễ, mai táng và xây dựng mồ mả đang bị biến tướng, tự phát, “đua tranh”. Thậm chí, ở một số nơi còn “sáng tác” thêm những “mục mới” về tang lễ, mai táng, mồ mả rất hình thức. Đã có sự ganh đua, khoe khoang... vì sĩ diện, vì các mối quan hệ cho người sống chứ không phải vì những nét truyền thống tốt đẹp.

Nghĩa trang ở nhiều nơi ở tình trạng tự phát, thiếu quản lý, có nơi nghĩa trang như một thành phố nhỏ, có nơi lộn xộn, nhếch nhác không chỉ ảnh hưởng đến đất ở, đất sản xuất, mỹ quan môi trường… còn gây ra tranh chấp, mất đoàn kết ở không ít nơi...

Vấn đề ô nhiễm môi trường do cải táng (bốc mộ), cúng lễ quá nhiều và đặt các khu vực chôn cất không theo quy hoạch, không đảm bảo vệ sinh môi trường ảnh hưởng lớn đến nhiều khu đô thị và cả ở nông thôn.

Điểm lại các hình thức mai táng từng tồn tại trong lịch sử, PGS.TS Đinh Quang Hải, Viện trưởng Viện Sử học nhận xét: Thực tế từ xưa đã có những quy định khá chặt chẽ về thủ tục mai táng, đồng thời đã tồn tại song song nhiều hình thức mai táng như địa táng, hoả táng, thiên táng. Đáng chú ý, hình thức hoả táng (điện táng) hiện nay đang trở thành một xu thế cần được thúc đẩy để tạo thành một tập quán mai táng, vừa tiếp nối truyền thống tâm linh vừa phù hợp với yêu cầu hiện nay về bảo vệ môi trường, gìn giữ đất đai.

“Chúng ta không nên nghĩ truyền thống là cái cũ mà tự thân truyền thống tiếp tục vận động để dân tộc tiếp tục phát triển trong hội nhập, tiếp cận với các nền văn hoá khác. Chúng ta tôn trọng tín ngưỡng của người dân, và cần vận động, thuyết phục để dần dần thay đổi tập quán mai táng của người dân như một đòi hỏi của xã hội”, Nhà sử học Dương Trung Quốc bày tỏ quan điểm.

Đồng tình với quan điểm này, Hoà thượng Thích Gia Quang, Phó Chủ tịch Hội đồng Trị sự Giáo hội Phật giáo Việt Nam cho rằng trong điều kiện hiện nay cần xây dựng quy chuẩn mới về nghi lễ tang ma, mai táng sao cho trang nghiêm nhưng không gây tốn kém, tiết kiệm, gìn giữ môi trường. Đặc biệt, chúng ta phải có quy hoạch đối với các nghĩa trang, vừa đủ điều kiện thờ phụng, tín ngưỡng, tâm linh nhưng tiết kiệm đất đai một cách hiệu quả.

“Theo quan điểm Phật giáo người dân nên chọn hình thức hoả táng, điều này phù hợp với truyền thống tín ngưỡng, tâm linh của dân tộc. Cách đây 2.600 năm, khi Đức Phật nhập Niết bàn, các đệ tử của Ngài đã chọn hình thức hoả táng cho dù lúc đó có nhiều hình thức như địa táng, thuỷ táng, điểu táng, lâm táng… Giáo hội đã tuyên truyền, đặc biệt là trong các phật tử, khi mất đi nên chọn hình thức hỏa táng hay điện táng ngày nay phù hợp với tình hình thực tế, không gây ô nhiễm môi trường, không bị lạm dụng về đất đai, không tốn kém, và vẫn thể hiện được lòng thành kính, tôn trọng đối với người đã mất”, hoà thượng Thích Gia Quang nói.

Là địa phương có nhiều kinh nghiệm trong việc vận động người dân chuyển từ hình thức địa táng sang điện táng, Giám đốc Sở VHTT&DL Hà Nội Khuất Văn Thanh cho biết hiện nay quỹ đất để quy hoạch nghĩa trang trên địa bàn thành phố rất khó khăn. Chính quyền các cấp, các nhà khoa học, các nhà sư đã tích cực tham gia vận động, hỗ trợ người dân chuyển hình thức mai táng bằng địa táng sang sử dụng điện táng. Nếu trước năm 2010, Hà Nội chỉ có 6% gia đình sử dụng hình thức điện táng thì tỷ lệ này đến năm 2018 và 6 tháng đầu năm 2019 đã đạt trên 60%, trong đó quận cao nhất là 90%, huyện cao nhất là 76%, nhiều phường, xã đạt 100%.

“Với hình thức điện táng, mỗi năm ước tính Hà Nội tiết kiệm khoảng 40 ha đất làm nghĩa trang và 600-800 tỷ đồng. Mục tiêu đến năm 2025 Hà Nội phấn đấu trên 90% gia đình sử dụng hình thức điện táng khi mai táng người thân”, ông Khuất Văn Thanh nói.

Nhiều nhà khoa học cũng kiến nghị một mặt cần phải có các quy định, chính sách khuyến khích người dân thực hiện các hình thức mai táng mới. Tuy nhiên, những quy định, chính sách này phải dựa trên, đồng hành với việc vận động người dân, trong đó cần phát huy vai trò tích cực của các tôn giáo, tổ chức xã hội để định hướng, tạo đồng thuận trong nhân dân. Mặt khác, chúng ta cần đẩy mạnh hoạt động tuyên truyền những vấn đề liên quan đến tập quán, phong tục mai táng đến cộng đồng, người dân và xã hội.

Theo: chinhphu.vn