Giảm nghèo bền vững nhờ vận dụng kiến thức bản địa vào đời sống và sản xuất

BHG - Huyện Đồng Văn có nhiều thành phần dân tộc cùng sinh sống, trong đó dân tộc Mông chiếm trên 87,2%. Đây là vùng có văn hóa đa dạng, góp phần làm giàu thêm kho tàng chung của nền văn hóa tỉnh nhà. Để xóa đói giảm nghèo, Đồng Văn đã vận dụng kiến thức bản địa vào sản xuất và đời sống, qua đó thu được lợi ích “kép” trong phát triển KT - XH ở địa phương, góp phần giảm nghèo bền vững.

Phát huy kiến thức bản địa

Dệt lanh - nét đẹp trong văn hóa truyền thống dân tộc Mông.

Các dân tộc Đồng Văn gắn bó lâu đời với núi đá, địa hình chia cắt mạnh, khí hậu khắc nghiệt. Để sinh tồn và phát triển, người dân nơi đây phải thích ứng với thời tiết, khí hậu, diện tích đất canh tác ít (bình quân 0,4ha/hộ), đá nhiều (chiếm trên 70% tổng diện tích tự nhiên), thiếu nước sản xuất và sinh hoạt. Thông qua sản xuất, người dân bản địa tích lũy được kiến thức và kinh nghiệm mưu sinh rất phong phú, đa dạng và quý giá. Hệ thống kiến thức bản địa của các dân tộc ở Đồng Văn liên quan đến sản xuất như: Cách nhận biết về thời tiết thông qua những đặc điểm của tự nhiên; kinh nghiệm canh tác, chăn nuôi, chữa bệnh cho gia súc, gia cầm; lựa chọn giống cây trồng phù hợp với thổ nhưỡng, khí hậu; làm các nghề thủ công truyền thống như dệt thổ cẩm, đan lát, thêu thùa, làm hương địa phương, làm khèn Mông, đúc bạc, làm nhà trình tường đất, làm hàng rào đá…

Kiến thức trong sản xuất đặc trưng nhất đó là phương thức sản xuất trên những hốc đá tai mèo, năm 2014 được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận “Tri thức canh tác trên hốc đá” là danh mục di sản văn hóa phi vật thể. Trong cây trồng có cây Tam giác mạch, lũy kế từ năm 2010 đến nay trồng được trên 2.900 ha, sản lượng trên 1.199 tấn, góp phần thực hiện thành công 6 mùa Lễ hội hoa Tam giác mạch của tỉnh. Cây Lanh cũng là loại cây dễ sống, là nguyên liệu tạo ra sản phẩm thổ cẩm bền, đẹp. Trong khi đất canh tác nông nghiệp của Đồng Văn chỉ được một vụ, vì vậy tận dụng trồng cây Lanh cũng là một trong những sản phẩm đem lợi nhuận cho người dân. Hiện nay, Đồng Văn đã có Hợp tác xã dịch vụ tổng hợp nông, lâm nghiệp thôn Sà Phìn A, xã Sà Phìn chuyên sản xuất các sản phẩm thêu, dệt, nhuộm vải lanh truyền thống, hình thành chuỗi khép kín, tự cung cấp nguyên liệu, sản xuất đến tiêu thụ sản phẩm, được nhiều công ty, nhà may thời trang trong nước, nước ngoài như Hà Lan, Đức, Mỹ, Nhật Bản... ưa chuộng. Qua đó giúp nhiều gia đình thoát nghèo.

Người dân bản địa có truyền thống chăn nuôi bò, lợn, gia cầm, nuôi ong địa phương.... Nhưng tiêu biểu nhất là bò Vàng vùng cao nguyên đá Đồng Văn, hiện nay huyện xây dựng được “Chỉ dẫn địa lý sản phẩm thịt bò Vàng Hà Giang”. Hay giống chó Mông cộc, là một trong tứ đại danh khuyển quý hiếm của Việt Nam bên cạnh chó Phú Quốc (Kiên Giang), Bắc Hà (Lào Cai) và Dingo Đông Dương. Đây là giống chó bản địa lai với chó sói rừng, đã được đồng bào Mông thuần hóa rất thông minh, nhanh nhẹn.

Mật ong Bạc hà là một trong những sản phẩm nông nghiệp đặc thù của Đồng Văn, mang lại nguồn thu nhập cho người dân và phát triển du lịch. Là huyện có diện tích hoa Bạc hà lớn nhất vùng Cao nguyên đá với 1.124 ha. Do khí hậu phù hợp, nên mật ong ở đây có hàm lượng dinh dưỡng cao, rất tốt cho sức khỏe, giá bán mật ong Bạc hà cao hơn so với các loại mật ong thông thường. Hiện nay trên địa bàn huyện đang duy trì 10.473 đàn ong mật, tốc độ tăng trưởng bình quân đạt 31,9%/năm.

Văn hóa, ẩm thực

Ẩm thực luôn là đề tài thú vị, không chỉ là những món ăn, công thức chế biến mà đây là nét văn hóa tự nhiên hình thành trong cuộc sống. Tiêu biểu như: Mèn mén, thắng cố, rượu ngô, lạp sườn, bánh dày, gà đen, thịt lợn treo gác bếp, rau cải, ngồng cải cay muối chua, khâu nhục, cháo Ấu tẩu…. Những món ăn này hiện nay đang được phát huy, bảo tồn,  được du khách đánh giá cao, qua đó tăng thu nhập cho người dân bản địa từ những món ăn dân gian của địa phương. Trong lĩnh vực văn hóa, tín ngưỡng được địa phương vận dụng các cơ chế tiếp tục bảo tồn, trở thành sản phẩm du lịch, góp phần tích cực vào giảm nghèo bền vững tại địa phương.

Các homsetay có kiến trúc nhà truyền thống thường được khách du lịch lưu trú và  trải nghiệm. Ông Hoàng Quốc Thân, chủ ngôi nhà cổ tại tổ 4, thị trấn Đồng Văn chia sẻ: Tôi có hai nhà nghỉ homsetay, một nhà có kiến trúc hiện đại, một nhà cổ truyền thống kiến trúc bản địa, khách du lịch rất thích nghỉ tại nhà cổ. Mỗi năm nhà cổ đón khoảng 4 - 5 nghìn khách du lịch, chủ yếu từ miền Nam và khách nước ngoài lưu trú. Hay homsetay của ông Vàng Chú Chơ, thôn Lao Xa, xã Sủng Là hàng năm cũng đón từ 1 - 2 nghìn lượt khách lưu trú.

Trong các lễ hội truyền thống thì Lễ hội Khèn Mông ở Đồng Văn tiêu biểu nhất. Chị Sùng Thị Say, Giám đốc Trung tâm văn hóa huyện cho biết: Cứ đến tháng 10, tháng 11 hàng năm huyện tổ chức Lễ hội Khèn Mông, thu hút hàng nghìn khách du lịch đến tham quan, thưởng thức. Ngoài phục vụ, kích cầu phát triển du lịch còn phát huy, lưu giữ những bản sắc truyền thống của dân tộc Mông và giáo dục thế hệ trẻ giữ gìn nét văn hóa của người dân bản địa.

Đến giảm nghèo bền vững

Cấp ủy, chính quyền các cấp huyện Đồng Văn đã vận dụng các cơ chế chính sách của Đảng, Nhà nước cùng với những chủ trương của tỉnh và sự hỗ trợ của các sở, ngành phát huy hiệu quả kiến thức bản địa vào sản xuất và đời sống, từ đó từng bước nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho nhân dân địa phương. Cụ thể, trong sản xuất nông nghiệp gắn kết giữa kiến thức bản địa với áp dụng khoa học kỹ thuật vào sản xuất, hàng năm Đồng Văn duy trì đảm bảo an ninh lương thực trên 2,8 vạn tấn; tích cực chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi có năng suất, chất lượng vào sản xuất, như: Dược liệu, Tam giác mạch, bò, lợn, dê… Qua đó hình thành vùng sản xuất hàng hóa như: Vùng rau chuyên canh, vùng lê hàng hóa, gia trại chăn nuôi… Đến nay giá trị sản xuất nông, lâm, thủy sản đạt gần 700 tỷ đồng. Giá trị sản xuất trên 1 ha đất canh tác đạt gần 39 triệu đồng/năm; tỷ trọng chăn nuôi/giá trị sản xuất nông nghiệp đạt 40%; tỷ lệ hộ nghèo bình quân hàng năm giảm 6%. Tổng lượng khách đến tham quan trên địa bàn tính đến ngày 7.9 là 37.168 đoàn với 315.750 lượt khách, tăng trên 835% so với cùng kỳ năm 2021, đạt 49,33% kế hoạch giao. Doanh thu từ du lịch dịch vụ đạt hơn 300 tỷ đồng…

Tuy nhiên, Đồng Văn hiện nay vẫn là một trong 63 huyện nghèo nhất của cả nước, tỷ lệ hộ nghèo chiếm 67,96%, hộ cận nghèo chiếm 12,38%, hộ không nghèo chỉ chiếm 19,66% theo chuẩn nghèo mới áp dụng giai đoạn 2022 - 2025. Nếu Đồng Văn phát huy được những tiềm năng, lợi thế của địa phương, nhất là trong việc vận dụng kiến thức bản địa trong sản xuất và đời sống cùng các cơ chế, chính sách của Đảng, Nhà nước cho vùng đồng bào dân tộc thiểu số thì chắc chắn trong tương lai không xa, huyện biên giới Đồng Văn sẽ sớm đạt mục tiêu đến năm 2025 từng bước thoát khỏi tình trạng đặc biệt khó khăn, đến năm 2030 thoát khỏi huyện nghèo (huyện 30a), đến năm 2045 là huyện phát triển trung bình khá của tỉnh theo mục tiêu Nghị quyết của Đại hội Đảng bộ huyện nhiệm kỳ 2020 - 2025 đề ra.

Bài, ảnh: Dương Ngọc Đức (Đồng Văn)