Tết Tày phải có “bánh chưng gù”

BHG - Mỗi dịp Tết đến, ở các bản làng của người Tày ở xã Phương Độ (thành phố Hà Giang) hình ảnh những chiếc bánh chưng gù lại hiện hữu trên mâm cỗ và trong những nghi thức thiêng liêng. Không chỉ là món ăn dân dã, chiếc bánh nhỏ bé ấy còn gói trọn nét đẹp văn hóa và giá trị truyền thống của một dân tộc sống chan hòa với thiên nhiên. Từ những chiếc lá dong rừng đến hạt gạo nếp thơm, tất cả hòa quyện để tạo nên món ăn vừa đậm đà hương vị, vừa thấm đẫm ý nghĩa sâu sắc, làm nên linh hồn của Tết cổ truyền người Tày.

Người Tày thường làm bánh chưng gù vào dịp Tết Nguyên đán hoặc các lễ hội lớn. Để có những chiếc bánh thơm ngon, mọi nguyên liệu đều được chuẩn bị kỹ lưỡng.

Một nét riêng trong gói bánh chưng gù của đồng bào dân tộc Tày xã Phương Độ là dùng cây Sẹ để làm lạt buộc bánh. Đây là một loại cây họ Gừng thường mọc ở trên rừng, có độ dẻo dai và chắc.

Lá dong là nguyên liệu không thể thiếu để gói bánh chưng gù. Người Tày thường hái lá từ những khu rừng gần làng. Cảnh từng nhóm người cõng gùi lá dong về làng là hình ảnh quen thuộc mỗi mùa Tết đến. Họ vừa giúp nhau lau từng chiếc lá vừa trò chuyện, chia sẻ niềm vui lao động và tình yêu với núi rừng.

Điểm đặc biệt trong văn hóa làm bánh chưng gù của người Tày là tinh thần cộng đồng. Một gia đình thường không chỉ gói bánh cho riêng mình mà còn cùng hàng xóm tụ họp, cùng nhau gói và luộc bánh.

Gạo nếp được chọn từ những hạt tròn, mẩy, được trồng trên nương cao. Thịt lợn ba chỉ tươi, phần nạc và mỡ xen kẽ hài hòa, được ướp với gia vị truyền thống như hành khô, tiêu và một chút muối.

Đã thành thông lệ, cứ độ 28 - 29 Tết, ngôi nhà sàn truyền thống của gia đình chị Nguyễn Thị Thuyết ở thôn Chang, xã Phương Độ lại rộn ràng như ngày hội. Từ sớm tinh mơ, bà con hàng xóm đã tụ họp, cùng nhau chuẩn bị gói bánh chưng. Những đôi tay thoăn thoắt chẻ lạt, lau lá, thái thịt, cùng nhau quây quần ngồi gói bánh. Những tiếng cười nói vang vọng khắp không gian, làm cả bản làng bừng lên sức sống, ấm áp và nghĩa tình.

Người Tày gói bánh chưng gù theo cách riêng, tạo nên hình dáng cong cong đặc trưng như chiếc lưng gù. Chiếc bánh tuy nhỏ nhắn nhưng chứa đựng cả sự khéo léo và tâm huyết của người gói. Lá dong được xếp thành lớp, phần gạo nếp được dàn đều, đặt nhân đỗ xanh và thịt ở giữa, sau đó khéo léo gấp thành hình tam giác nhọn.

Dù cuộc sống hiện đại có nhiều thay đổi, nhưng người Tày vẫn duy trì lệ làm bánh chưng gù như một cách gìn giữ văn hóa. Những đứa trẻ được dạy cách gói bánh từ nhỏ, để chúng hiểu rằng chiếc bánh không chỉ là món ăn mà còn chứa đựng tình yêu và lòng biết ơn với cội nguồn.

Nồi bánh chưng gù của người Tày được luộc bằng bếp củi. Trước khi luộc, bánh được ngâm kỹ độ 3 – 4 tiếng để bánh ngậm no nước. Như vậy sẽ giúp bánh chín đều và dẻo hơn.

Đổ ngập nước và đun trong vòng 4 – 5 tiếng

Trông nồi bánh chưng gù, ngọn lửa bập bùng bên bếp củi truyền thống, không khí Tết như lan tỏa khắp gian nhà. Những chiếc bánh xanh xếp ngay ngắn trong nồi lớn, hơi nước nghi ngút bốc lên mang theo hương thơm của lá dong, gạo nếp, và nhân thịt đậm đà. Tiếng tí tách của củi cháy tạo nên một khung cảnh ấm áp, đậm chất Tết cổ truyền của người Tày.

Khi bánh chín, người Tày vớt bánh ra, ép nhẹ để bánh ráo nước và giữ được hình dáng gọn gàng. Những chiếc bánh chưng gù với màu xanh óng ả, phần nhân dẻo thơm và béo ngậy là biểu tượng của sự no ấm, đoàn viên. Mỗi chiếc bánh không chỉ là món ăn truyền thống mà còn mang theo hồn cốt văn hóa dân tộc Tày.

Những chiếc bánh chưng gù thành phẩm mang hình dáng mộc mạc, nhưng hương vị đậm đà và giàu ý nghĩa. Với người Tày, bánh không chỉ là món ăn mà còn là món quà dâng lên tổ tiên và chia sẻ với người thân, bạn bè trong dịp Tết.

Phóng sự ảnh: NGUYỄN YẾM – NGUYỄN DỊU