Hiệu quả mô hình bảo tồn và phát triển nguồn gen cây thuốc tắm tại thôn Nậm Đăm

BHG- Bảo tồn phát triển nguồn quĩ gen nói chung là một chủ trương lớn. Tuy nhiên để có giải pháp bảo tồn hiệu quả, ứng với điều kiện thực tiễn của từng địa phương, từng loài gen cần được bảo tồn. Đòi hỏi mỗi cấp, ngành, địa phương, phải năng động, sáng tạo trong đề xuất cho công tác bảo tồn. Mô hình bảo tồn, nguồn gen cây thuốc tắm truyền thống của người Dao ở Nậm Đăm, xã Quản Bạ, huyện Quản Bạ được triển khai thời gian qua, khẳng định mô hình bảo tồn, gắn với khai thác phát triển là chìa khóa thành công cho công tác bảo tồn quĩ gen trên địa bàn trong thời gian tới.

Truyền thống lâu đời của người Dao tại thôn Nậm Đăm về cây thuốc, cách chế biến, pha chế dùng để tắm, chăm sóc sức khỏe cho con người đã được khẳng định. Theo khảo sát người dân, tùy theo cách pha chế các thảo dược tự nhiên khác nhau để có những tác dụng kỳ diệu cho sức khỏe. Có thể dùng cho bà bầu sau sinh, khí huyết sẽ lưu thông, phục hồi sức khoẻ nhanh, phòng tránh bệnh hậu sản. Ngoài ra có thể trị bệnh phong thấp, đau nhức xương, chân tay tê mỏi, trị chứng ra mồ hôi tay chân. Chữa các bệnh ngoài da, giúp cho làn da trắng mịn, cơ thể khỏe mạnh, tăng cường sinh lực, giải độc tố rõ nét khi dùng bia, rượu...

Như vậy có thể khẳng định, bài thuốc tắm của Người Dao đỏ là một tài sản trí tuệ bản địa rất cần được bảo tồn phát triển. Tuy nhiên trong xu thế phát triển và hội nhập, thị trường phát triển và cạnh tranh ngày càng khốc liệt, làm cho bài thuốc tắm của người Dao đỏ có cơ hội được thương mại rộng rãi. Từ đó dẫn đến việc khai thác thảo dược trong tự nhiên làm thuốc tắm trên địa bàn tỉnh có xu thế cạn kiệt.

Đứng trước thực trạng đó, Trung tâm Nghiên cứu và phát triển cây thuốc dân tộc cổ truyền (CREDEP) phối hợp với Trường Đại học Dược Hà Nội đề xuất thực hiện Dự án “góp phần bảo tồn nguồn gen cây thuốc tắm người Dao và cải thiện sinh kế thông qua phát triển dịch vụ tắm lá thuốc phục vụ du lịch cộng đồng ở xã Quản Bạ Hà Giang”. Dự án đã được Quĩ Môi trường toàn cầu, Tổ chức liên hợp Quốc tại Hà Nội (GEF SGP) phê duyệt, tài trợ chính, được địa phương nhất trí cao để thực hiện.

Cùng với sự ra đời của Hợp tác xã (HTX) cộng đồng Nậm Đăm hoạt động theo Luật HTX 2012 tổ chức thực hiện và thụ hưởng dự án. Mục tiêu dự án hướng tới ba mục tiêu, duy trì và bảo tồn nguồn gen cây thuốc tắm người Dao thông qua việc triển khai các hoạt động thu hái bền vững từ rừng theo tiêu chuẩn của GACP-WHO và trồng trọt một số loài hiếm, có nguy cơ cạn kiệt. Tổ chức kinh doanh dịch vụ tắm lá thuốc người Dao tại HTX cộng đồng Nậm Đăm dựa vào việc huy động các nguồn lực từ cộng đồng, kết hợp du lịch bản địa. Thí điểm cơ chế chia sẻ lợi ích công bằng và hợp lý (ABS) trong hoạt động sản xuất và kinh doanh từ bài thuốc tắm người Dao ở Nậm Đăm. Trong đó gồm 18 nội dung hoạt động cụ thể của mô hình, đến nay sau hơn một năm thực hiện dự án cơ bản đã hoàn thành. Các thành viên HTX đã nắm vững qui trình thu hái bền vững theo tiêu chuẩn GACP - WHO, xây dựng được vườn ươm thảo dược quí hiếm để nhân rộng đến các hộ. Đầu tư cơ sở vật chất, đào tạo kỹ năng tắm lá thuốc phục cộng đồng du lịch đạt tính chuyên nghiệp. Lắp đặt thiết bị và chuyển giao thiết bị công nghệ chế biến bài thuốc tắm thành sản phẩm tinh dầu. Đây là điểm khá nổi bật có tính chiến lược của mô hình. Cùng với đó là các hoạt động tuyên truyền đến cộng đồng với chủ đề “Đá Nở Hoa”, Quảng bá trên facebook, phát động phong trào bảo vệ nguồn gen cây thuốc tắm rộng rãi tại địa phương.

Mô hình đã thí điểm và hoàn thành cơ chế chia sẻ lợi ích công bằng hợp lý (ABS) đối với thành viên HTX. Cơ chế được thương thảo công khai trong thành viên HTX để thống nhất. Các thành viên thu hái thuốc khu vực quản lý của hộ và tuân thủ theo quy định của pháp luật, đảm bảo công bằng với thiên nhiên và chia sẻ hài hòa lợi ích do nguồn gen mang lại, như vậy cây thuốc có thời gian hồi sinh... Bước đầu sản xuất kinh doanh của HTX cho ra sản phẩm: Dịch vụ tắm lá thuốc, cao Actiso, tinh dầu bài thuốc tắm... đạt tổng doanh thu bình quân 100 triệu đồng/tháng. Sản phẩm dịch vụ của HTX thu hút được nhiều khách du lịch nước ngoài biết đến trải nghiệm. Đặc biệt thu hút ngày càng nhiều số thành viên xin tham gia nhập HTX. Điều đó khẳng định tác động bước đầu của mô hình bảo tồn quĩ gen cây thuốc tắm là rất tích cực.

Hy vọng giải pháp bảo tồn nguồn gen cây thuốc tắm người Dao đỏ tại thôn Nậm đăm, xã Quản Bạ sẽ phát triển và lan tỏa. Đồng nghĩa mô hình bảo tồn gắn với khai thác sử dụng sẽ là chìa khóa thành công cho công tác bảo tồn nguồn gen có giá trị kinh tế trên địa bàn.

Th.sỹ Nguyễn Văn Bình (Trưởng phòng KHCS, Sở KH&CN)