Lộ trình cho nguồn nhân lực điện hạt nhân

Việt Nam đã có sự chuẩn bị lâu dài cho chương trình điện hạt nhân và đang trong quá trình triển khai dự án xây dựng nhà máy điện hạt nhân đầu tiên với tổng công suất 4000MW.

Dự kiến tổ máy đầu tiên sẽ đi vào vận hành phát điện thương mại vào năm 2020. Trong số các công việc cần chuẩn bị thì nguồn nhân lực là một hạ tầng quan trọng cần được quan tâm đi trước một bước.

Sơ đồ nhu cầu nhân lực

Nhu cầu nhân lực cho việc thực hiện chương trình điện hạt nhân ở giai đoạn đầu từ nay đến 2020 bao gồm nguồn nhân lực cho thực hiện dự án xây dựng các nhà máy điện hạt nhân; nguồn nhân lực cho thực hiện các hoạt động nghiên cứu và triển khai (R&D) và hỗ trợ kỹ thuật; nguồn nhân lực cho các cơ quan quản lý nhà nước nói chung và cho cơ quan quản lý an toàn bức xạ hạt nhân nói riêng; nguồn nhân lực cho các hoạt động giáo dục và đào tạo hạt nhân.

Nhân lực cho thực hiện dự án xây dựng nhà máy điện hạt nhân cần từ 6.000-10.000 người làm việc trên công trường. Nguồn nhân lực này chủ yếu là công nhân, do các nhà thầu xây dựng đảm nhận và sẽ huy động những người từng làm việc ở các công trình công nghiệp lớn như thuỷ điện, nhiệt điện khí, nhiệt điện than, công trình giao thông cầu đường. Những lao động này ở Việt Nam khá nhiều và tương đối có kinh nghiệm.

Vấn đề cần quan tâm chính là đội ngũ cán bộ quản lý dự án các cấp và cán bộ vận hành bảo dưỡng nhà máy hạt nhân. Các cơ quan quản lý nhà nước bao gồm Cục An toàn bức xạ hạt nhân (ATBXHN), Cục Năng lượng nguyên tử (NLNT), Cục An toàn công nghiệp, Cục Bảo vệ môi trường sẽ tham gia quản lý chương trình điện hạt nhân. Nguồn nhân lực của các cơ quan này về cơ bản đã có, tuy nhiên cần có kế hoạch bổ sung và đào tạo thêm kiến thức về hạt nhân.

Nhân lực R&D ở giai đoạn ban đầu khi dự án xây dựng nhà máy điện hạt nhân đầu tiên được thực hiện theo phương thức hợp đồng chìa khoá trao tay với nước ngoài. Nguồn nhân lực trong nước chưa cần nhiều, chỉ cần một số chuyên gia có trình độ tham gia vào quá trình tư vấn lựa chọn công nghệ; xây dựng báo cáo, lập dự án đầu tư và làm nòng cốt trong quá trình nội địa hoá công nghệ sau này.

Học viên thực hành tại Trung tâm đào tạo - Viện Nghiên cứu hạt nhân.

Đội ngũ hỗ trợ kỹ thuật cần sớm chuẩn bị để có đủ năng lực tham gia phân tích, đánh giá, thẩm định an toàn dự án điện hạt nhân và kiểm định an toàn công trình xây dựng, các cấu kiện của nhà máy trước khi cấp phép. Đây là đội ngũ cán bộ đang làm về an toàn hạt nhân và đánh giá không phá huỷ (NDE). Phần lớn lực lượng này đang làm việc tại Viện NLNT Việt Nam.

Nhân lực cho các cơ sở đào tạo về hạt nhân ở các trường đại học trong nước còn đang thiếu và yếu. Chính vì vậy cần xác định rõ các đặc thù của công tác đào tạo cán bộ ngành năng lượng nguyên tử trong từng trường đại học để có kế hoạch xây dựng và phát triển đội ngũ cán bộ cho các cơ sở đào tạo này.

Tạo môi trường thuận lợi và chuyên nghiệp

Ở giai đoạn đầu này phải đặc biệt coi trọng việc quy hoạch và bố trí sử dụng hợp lý đội ngũ cán bộ hạt nhân mà chúng ta đã xây dựng được trong hơn 30 năm qua. Nguồn nhân lực hạt nhân chủ yếu hiện nay của Việt Nam đang làm việc tại Viện NLNT Việt Nam (trên 700 người) và Cục ATBXHN (50 người). Đây là đội ngũ cán bộ rất đáng quý sẽ tham gia vào các nhiệm vụ của chương trình điện hạt nhân.

Ngoài ra, còn 4 trường đại học trong nước và các viện nghiên cứu hàng năm đào tạo khoảng 50 sinh viên, 20 thạc sĩ và 10 tiến sĩ chuyên ngành hạt nhân. Các cơ sở giáo dục-đào tạo về hạt nhân đã được quy hoạch và có đề án phát triển với 7 cơ sở đào tạo đại học và trên đại học.

Viện NLNT Việt Nam là một cơ sở đào tạo tiến sĩ chuyên ngành hạt nhân và đang đề nghị để được phép tổ chức đào tạo thạc sĩ. Viện đã hợp tác với một số cơ sở đào tạo đại học như Đại học Bách khoa Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh, Đại học Khoa học tự nhiên Hà Nội và TP.Hồ Chí Minh và Đại học Đà Lạt… để triển khai công tác đào tạo đại học chuyên ngành hạt nhân với chất lượng cao.

Bên cạnh đó, Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) đã hoàn thành việc xây dựng chương trình đào tạo phát triển nguồn nhân lực cho thực hiện dự án đầu tiên (quản lý, mua bán, xây dựng, lắp đặt, vận hành, bảo dưỡng...) trình Chính phủ từ cuối năm 2006.

Hiện nay, EVN đang tổ chức đào tạo một lớp kỹ sư tài năng chuyên ngành điện hạt nhân, đào tạo tiếng Nga 6 tháng tại Hà Nội (từ tháng 4.2010-9.2010), sau thời gian này chuyển sang Trường đại học của Nga đề tiếp tục học chuyên ngành điện hạt nhân. Đầu tháng 4, EVN và Trường Đại học Điện lực đã phối hợp UBND tỉnh Ninh Thuận phối xây dựng phân hiệu Trường Đại học Điện lực để đào tạo nguồn nhân lực tại địa phương.

Cán bộ làm việc với chuyên gia nước ngoài tại Viện Nghiên cứu hạt nhân.

Loại hình đào tạo qua công việc tại các trung tâm đào tạo chuyên ngành hạt nhân của Viện NLNT Việt Nam và ở nước ngoài cần được ưu tiên hàng đầu. Trung tâm này sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc đào tạo các kiến thức cơ bản và chuyên sâu cho cán bộ nòng cốt tham gia trong chương trình điện hạt nhân quốc gia trước khi gửi đi đào tạo ở nước ngoài.

Với tiềm lực và kinh nghiệm còn hạn chế của Việt Nam, hợp tác quốc tế đóng vai trò quan trọng để thực hiện thành công chương trình đào tạo phát triển nguồn nhân lực hạt nhân, đặc biệt là các đối tác sẽ xây dựng nhà máy điện hạt nhân cho Việt Nam. Theo đó, Việt Nam sẽ mời các chuyên gia nước ngoài (các nước có nền công nghiệp điện hạt nhân tiên tiến) giúp đỡ đào tạo cán bộ trẻ về công nghệ và an toàn điện hạt nhân. Đồng thời sử dụng hiệu quả các kênh hợp tác quốc tế đã có như IAEA (Cơ quan Năng lượng quốc tế), ANENT (Mạng Giáo dục Công nghệ hạt nhân Châu Á), WNU (Đại học Hạt nhân thế giới).

Nhận thức được tầm quan trọng của công tác đào tạo nhân lực cho lĩnh vực NLNT, Nhà nước, các cấp, các ngành đã  và đang có những hành động cần thiết trong việc xây dựng các kế hoạch, cơ sở và chính sách về đào tạo phát triển nguồn nhân lực.

Ngày 25.1.2010 Chính phủ đã ban hành Nghị định Hướng dẫn chi tiết một số điều của Luật NLNT, trong đó đề cập đến các chế độ chính sách như được Nhà nước trả chi phí đào tạo và cấp học bổng nếu học ở trong nước và hỗ trợ chi phí đào tạo nếu học ở nước ngoài. Người làm việc trong lĩnh vực này hưởng lương từ nguồn ngân sách nhà nước và hưởng phụ cấp ưu đãi nghề nghiệp với mức tối đa là 70% theo mức lương ngạch bậc…

Xây dựng đội ngũ vận hành đảm bảo an toàn là điều không đơn giản. Cần phải biết được trách nhiệm và nhu cầu nhân lực của các cơ quan tham gia trong chương trình điện hạt nhân; hiện trạng đào tạo trong nước; tham khảo kinh nghiệm các nước đi trước, từ đó đưa ra giải pháp cho Việt Nam. Đây vẫn là cách làm đúng đắn và thận trọng nhất mà chúng ta nên áp dụng trong lộ trình xây dựng nguồn nhân lực điện hạt nhân.