Hà Giang Công nghệ sinh học thiết thực phục vụ đời sống
08:36, 22/09/2007
Trong sự phát triển của khoa học - công nghệ, lĩnh vực công nghệ sinh học đã và đang phát huy tác dụng, phục vụ thiết thực công cuộc phát triển kinh tế - xã hội đất nước và đời sống nhân dân. Tuy nhiên lĩnh vực này vẫn còn không ít vướng mắc cần tháo gỡ.
Giáo sư, Tiến sĩ Lê Trần Bình, Viện trưởng công nghệ sinh học (Viện KH và CN Việt Nam) trao đổi với chúng tôi: không kể hằng năm, đội ngũ cán bộ khoa học của đơn vị triển khai, thực hiện 45 - 50 đề tài khoa học cơ bản, thì năm năm trở lại đây, Viện đảm nhiệm hàng chục đề tài, dự án trọng điểm cấp Nhà nước, chương trình điều tra cơ bản, dự án sản xuất thử nghiệm. Phần lớn các đề tài, dự án tập trung vào những vấn đề biển, đảo, nước sạch và vệ sinh môi trường, sản xuất giống cây trồng, vật nuôi, xác định gien các tộc người; nhất là nghiên cứu, sản xuất vaccine phòng bệnh cho người và gia cầm, quy trình tách chiết ADN và nhân bản gien đặc hiệu để giám định hài cốt liệt sĩ... Lặn lội hàng tháng trời cùng các chiến sĩ nơi hải đảo, các cán bộ của Viện công nghệ sinh học đã phát hiện hơn 60 loài rong biển có giá trị thực phẩm, dinh dưỡng; đồng thời chuyển giao kỹ thuật nuôi trồng rong sụn, rong guột một cách đơn giản nhằm cung cấp rau xanh cho bộ đội Trường Sa, trong điều kiện khắc nghiệt quanh năm của vùng biển đảo.
Với đề tài: "Nghiên cứu xây dựng quy trình công nghệ làm sạch cặn đáy dầu và cát đá ô nhiễm ven biển bằng phương pháp phân hủy sinh học quy mô pi-lốt". Do PGS, TS Hoàng Ðình Hòa làm chủ nhiệm, đã phân lập hai chủng vi khuẩn VT1, VT5 từ cặn dầu thô chiếm ưu thế về số lượng và có khả năng phân hủy dầu rất mạnh. Sau thời gian năm ngày nuôi cấy hơn 91% dầu đã bị phân hủy, nhờ vậy hiệu quả làm sạch lên tới 81% sau 15 ngày xử lý. Ðây cũng là cơ sở khoa học giúp các tác giả hoàn thiện công nghệ sản xuất và ứng dụng các chế phẩm Oilcleanser 1, 2, 3 để xử lý môi trường ô nhiễm dầu mỏ và chất độc hóa học bằng phương pháp phân hủy sinh học. Chế phẩm Oilcleanser 1 góp phần cung cấp cho quá trình phân hủy kỵ khí trong các kho chứa dầu có hệ thống xử lý bằng công nghệ phân hủy sinh học ở Công ty xăng dầu B12, Quảng Ninh, Hải Phòng, kho K99 - Cục xăng dầu quân đội. Hoàn thiện quy trình sản xuất chế phẩm Oilcleanser 2 quy mô một tấn/tháng đã sử dụng làm sạch kè đá ven biển trong vụ tràn dầu tại Cần Giờ, TP Hồ Chí Minh năm 2003 và sử dụng chế phẩm Oilcleanser 3 đã thường xuyên làm sạch nước thải ô nhiễm dầu tại các kho xăng dầu ở Hải Phòng, Quảng Ninh, Cục xăng dầu quân đội với các quy mô khác nhau.
Năm 2004, khi dịch bệnh mới lạ do virus H5N1 xuất hiện ở gia cầm và trên người, gây thiệt hại lớn về kinh tế - xã hội, nhất là ảnh hưởng xấu đến sức khỏe con người, mà đến nay nguy cơ phát sinh còn cao, Viện công nghệ sinh học đã kịp thời tham gia đề tài nhánh cấp Nhà nước do Bệnh viện nhi T.Ư chủ trì "Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng, dịch tễ học, phương pháp chẩn đoán sớm, phác đồ điều trị hiệu quả và dự phòng bệnh viêm đường hô hấp cấp do virus H5N1, virus cúm A, và virus hợp bào hô hấp ở Việt Nam". Kết quả của đề tài là đã khuyếch đại tạo dòng, giải trình tự và đăng ký vào ngân hàng gien quốc tế thêm một số gien quan trọng của virus cúm A.H5N1 gây bệnh nguy hiểm ở gia cầm và trên người tại nước ta; bao gồm gien mã hóa protein M1, NS1 và gien mã hóa fusion Protein của virus hợp bào hô hấp, gây bệnh viêm đường hô hấp ở người. Ðiều có ý nghĩa từ công trình này là đã tạo được bộ chủng giống sản xuất từ chủng gốc Master seed lot NIBRG14 nhận từ Viện quốc gia tiêu chuẩn và Kiểm định sinh học Vương quốc Anh để cung cấp cho Viện vaccine và sinh phẩm Nha Trang, Viện Pasteurs TP Hồ Chí Minh, Công ty thuốc thú y T.Ư, tiếp tục nghiên cứu và sản xuất vaccine cúm A.H5N1 phục vụ phòng bệnh cho người và gia cầm.
Tiến sĩ Lê Quang Huấn, Trưởng phòng công nghệ tế bào động vật đưa cho tôi bản danh sách, hồ sơ mười liệt sĩ được định danh theo yêu cầu giám định gien của gia đình, và được bàn giao cho người thân, nhân dịp kỷ niệm 60 năm Ngày thương binh, liệt sĩ (27-7 năm nay). Anh cho biết thêm sau hơn bốn năm sử dụng gien ti thể (mt ADN) vào giám định hài cốt liệt sĩ vô danh hoặc có sự nhầm lẫn, Viện đã "trả đúng tên" và mang niềm vui, hạnh phúc cho 100 gia đình sau bao năm trăn trở, băn khoăn. Một trong các đặc điểm của ti thể là số bản sao lớn trong mỗi tế bào và di truyền theo dòng mẹ, mặt khác ti thể có cấu tạo mạch vòng nên ít chịu sự tác động của môi trường so với các gien ở hệ gien nhận. Vùng điều khiển (còn gọi là vùng D - loop) là vùng không mã hóa nhưng đóng vai trò quan trọng đối với sự biểu hiện các gien ti thể. Chỉ cần các mẫu sinh phẩm dù đã trải qua thời gian khá lâu (mẫu máu khô, xương, răng, tóc, móng tay) bằng kỹ thuật sinh học phân tử để tách dòng và xác định trình tự nucleotid từ vùng HV1 và HV2 của các mẫu hài cốt, sinh phẩm đã xác định được mối liên quan huyết thống theo dòng mẹ của mỗi trường hợp. Với sự lao động miệt mài, thầm lặng nhưng mang ý nghĩa nhân văn cao cả, mấy năm nay cứ dịp lễ 27-7 và Ngày thành lập quân đội nhân dân 22-12, các cán bộ Viện công nghệ sinh học (Viện KH và CN Việt Nam) lại đem niềm vui, hạnh phúc cho hàng chục gia đình, người thân trên khắp mọi miền đất nước sau nhiều năm thắc thỏm (có trường hợp như liệt sĩ Ðàm Nhạ, hy sinh cách đây 55 năm, sau nhiều lần di chuyển thất lạc, đã được con trai Ðàm Thanh Bình ở phố Ðội Cấn, phường Cống Vị, Hà Nội nhờ viện giám định) bằng phương pháp hiện đại, chính xác.
Những năm qua cùng với việc triển khai, thực hiện nhiều đề tài, dự án các cấp, đội ngũ cán bộ ở đây cũng đã chuyển giao không ít công nghệ vào sản xuất cây trồng, vật nuôi cho các địa phương. Trong đó đáng kể là việc mở rộng sản xuất đại trà giống lúa DR2 và sản xuất thử giống DR3 tại các vùng đất dốc, bạc màu hay bị hạn hán ở Thanh Hóa, Bắc Giang, Phú Thọ, Cao Bằng, Sơn La, Thái Nguyên... Dự án đã thiết lập được hệ thống sản xuất giống lúa nguyên chủng và siêu nguyên chủng (DR2, DR3) tại các trung tâm giống cây trồng Hà Nam, Vĩnh Phúc, cung ứng cho nhân dân các địa phương nói trên, thâm canh hàng nghìn ha, đạt năng suất cao; góp phần ổn định lương thực, cải thiện đời sống nông dân các địa bàn còn nhiều khó khăn.
Có được những thành tựu như đã nêu, một nhân tố quan trọng là phòng thí nghiệm trọng điểm đầu tiên được Nhà nước đầu tư (hơn 57 tỷ đồng), với các máy móc, trang thiết bị tiên tiến được xây dựng tại Viện, phòng thí nghiệm này đã tạo điều kiện cho các cán bộ khoa học trong đơn vị cũng như ngoài ngành (hợp tác, liên kết), triển khai, thực hiện được nhiều đề tài, chương trình, dự án lớn của Nhà nước và các địa phương. Song cũng phải nghiêm túc nhìn nhận là hoạt động khoa học - công nghệ của chúng ta, trong đó có lĩnh vực công nghệ sinh học, tính định hướng lâu dài hạn chế.
Bên cạnh một số đề tài nghiên cứu cơ bản, khó phát huy tác dụng trong thực tiễn thì không ít đề tài, dự án trọng điểm như nghiên cứu, sản xuất vaccine phòng, chống cúm A/H5N1 ở người và gia cầm vì lý do này, lý do khác mà triển khai, thực hiện một cách ì ạch. Vấn đề ứng dụng gien ti thể vào công tác phân tích, định danh chính xác hài cốt liệt sĩ là việc làm có ý nghĩa nhân văn, nhưng vì thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ, ngành, kinh phí hạn hẹp (dù chỉ năm, bảy triệu đồng để giám định một hài cốt liệt sĩ) cho nên Viện làm được số lượng còn ít. Mối liên hệ giữa cơ sở nghiên cứu, chuyển giao khoa học - công nghệ với nhà sản xuất kinh doanh thiếu sự bền chặt, bởi vậy một số đề tài, dự án thực hiện giữa chừng, gây lãng phí...
Nhân dân
Ý kiến bạn đọc