Gìn giữ kiến trúc truyền thống vùng Cao nguyên đá

BHG - Những năm gần đây, vùng Cao nguyên đá có sự đổi thay mạnh mẽ. Bên cạnh thành quả đổi thay của đời sống KT – XH, có những giá trị đứng trước nguy cơ bị mai một, đó là kiến trúc truyền thống. Biểu hiện đầu tiên là chất lợp truyền thống - ngói âm dương ở các làng bản dần được thay thế bằng Phi - bờ - rô xi - măng hoặc những mái tôn xanh, đỏ. Những ngôi nhà trước đây trình tường, bờ rào đá nay dần được thay thế bởi chất liệu gạch làm từ bột đá…

Làng người Mông xã Lũng Táo (Đồng Văn) đang thay đổi nhưng vẫn giữ được những ngôi nhà lợp mái ngói truyền thống.

Những vật liệu mới có ưu điểm xây dựng nhanh, tiện, thậm chí chi phí thấp. Nhưng ngôi nhà xây dựng kiểu mới, mùa Đông không ấm, mùa Hè không mát như nhà truyền thống do tường mỏng, không cách nhiệt bằng tường trình đất, mái ngói âm dương được nung từ đất. Nước mưa hứng từ mái nhà lợp ngói âm dương rất ngọt và mát. Trên khu vực Cao nguyên đá không còn những lò nung ngói, thay vào đó xuất hiện ngày càng nhiều cơ sở nghiền đá, sản xuất gạch làm từ bột đá.

Lên Cao nguyên đá, những xóm bản với nhiều ngôi nhà xây dựng từ vật liệu mới tạo cảm giác mong manh hơn, không ấm cúng bằng những ngôi nhà mái ngói truyền thống. Đặc biệt, ở những xóm, bản bám sát các tuyến đường ô-tô đi qua, sự thay đổi càng rõ nét hơn bởi những vật liệu mới dễ vận chuyển đến. Đi sâu vào các xóm, vẫn có thể bắt gặp những mái nhà truyền thống xen kẽ ngôi nhà xây dựng bằng vật liệu mới. Nhưng xu hướng xây dựng mới sẽ dần xóa đi hình ảnh những mái nhà truyền thống ngói âm dương, trình tường, hàng rào đá. Thậm chí, những vùng giáp biên, không ít hộ bê nguyên kiến trúc của người dân nước bạn về xây dựng.

Khi Cao nguyên đá Đồng Văn gia nhập mạng lưới Công viên Địa chất toàn cầu, nhiều khuyến nghị của chuyên gia đang được tỉnh ta nỗ lực thực hiện, bảo tồn, xây dựng và phát huy hiệu quả giá trị về di sản địa chất, văn hóa trên vùng đất đặc biệt này. Một trong những vấn đề được khuyến nghị có tính xuyên suốt là bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống bản địa. Điều này được tỉnh ta rất quan tâm nhằm hướng tới mục tiêu phát huy các giá trị di sản, đặc biệt giá trị văn hóa truyền thống cho phát triển của vùng.

Trong thông báo Kết luận số 141-TB-UBND, ngày 8.6.2018 của Chủ tịch UBND tỉnh Nguyễn Văn Sơn sau chuyến kiểm tra, làm việc tại 4 huyện vùng cao phía Bắc, về lĩnh vực bảo tồn có yêu cầu duy trì hoạt động của các lễ hội văn nghệ dân gian; xây dựng quy ước quản lý các công trình nhà ở, nhà văn hóa gắn với kiến trúc truyền thống; đề xuất chính sách hỗ trợ, đặc biệt là làng văn hóa du lịch cộng đồng của các dân tộc lợp mái ngói âm dương, xếp hàng rào đá… 

Thực tế thời gian qua, chúng ta đã quan tâm đến việc bảo tồn kiến trúc truyền thống trên Cao nguyên đá; một số làng văn hóa du lịch cộng đồng như: Lô Lô Chải, xã Lũng Cú (Đồng Văn); Làng Văn hóa du lịch cộng đồng dân tộc Mông xã Pả Vi (Mèo Vạc); Làng Văn hóa du lịch cộng đồng Lũng Cẩm trên, xã Sủng Là (Đồng Văn); Làng Văn hóa du lịch cộng đồng thôn Nặm Đăm, xã Quản Bạ (Quản Bạ)… đã phát huy hiệu quả nét đẹp truyền thống, thu hút lượng lớn du khách tham gian. Nhiều kiến trúc truyền thống được bảo tồn như Dinh thự nhà Vương, Phố chợ cổ Đồng Văn hay nhiều nhà nghỉ, nhà hàng tư nhân đã chú trọng đến việc thiết kế, xây dựng theo lối truyền thống.

Trao đổi với chúng tôi, đồng chí Nguyễn Thanh Giang, Phó trưởng BQL Công viên Địa chất toàn cầu - Cao nguyên đá Đồng Văn cho rằng, để bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống, trong đó có kiến trúc truyền thống, rất cần phải đẩy mạnh công tác tuyên truyền. Đồng thời, rất cần có sự quan tâm của cấp ủy, chính quyền các huyện vùng Công viên Địa chất trong việc đề xuất, tham mưu tỉnh xây dựng chính sách hỗ trợ, giúp người dân trong quá trình xây dựng sử dụng vật liệu truyền thống. Trước mắt, cần tập trung phát huy kiến trúc truyền thống tại các làng văn hóa du lịch cộng đồng gắn với xây dựng Nông thôn mới, các điểm du lịch. Từ đó, từng bước giữ gìn giá trị truyền thống, bản sắc của vùng.

Phát huy kết quả đạt được trong bảo tồn di sản trên Công viên đá, mong rằng các ngành, các cấp, địa phương vùng Cao nguyên đá có thêm những nghiên cứu, tham mưu, đề xuất chính sách hỗ trợ đặc thù, thay đổi cách thức hỗ trợ xây dựng truyền thống cho người dân. Tuyên truyền, khuyến khích thiết kế, xây dựng công trình ở các đô thị, điểm nhấn du lịch trên Công viên Địa chất theo lối kiến trúc truyền thống của vùng…

Bài, ảnh: Huy Toán