Hà Giang

Tìm về điệu Then...

08:06, 02/03/2016

BHG- Hát Then, một “đặc sản” trong đời sống văn hóa tinh thần của đồng bào dân tộc Tày trên địa bàn tỉnh ta. Không chỉ làm đắm say tâm hồn người thưởng thức và tốn không ít giấy mực của nhiều nhà nghiên cứu khi muốn tìm hiểu về loại hình nghệ thuật dân gian đặc sắc này; mà Then còn là sự kết nối tâm tình, là chỗ dựa tinh thần để vượt qua mọi khó khăn trong cuộc sống.

Múa Then trong buổi ra mắt CLB hát Then - đàn tính thôn Tân Thành.
Múa Then trong buổi ra mắt CLB hát Then - đàn tính thôn Tân Thành.

Lan tỏa trong cộng đồng.

Theo các nhà nghiên cứu âm nhạc dân gian, hát Then xuất hiện trong đời sống của đồng bào dân tộc Tày, Nùng, Thái ở một số tỉnh miền núi phía Bắc, là loại hình nghệ thuật tổng hợp chứa nhiều thành tố ngữ văn, âm nhạc, mỹ thuật, múa, diễn xướng dân gian và có giá trị về lịch sử, văn hóa, xã hội; Then là chiếc cầu nối giữa con người với thế giới thần linh và đất trời. Đồng bào dân tộc Tày thường sử dụng Then vào những dịp trọng đại như hội làng, năm mới, sinh con đầu lòng, nghi lễ cầu mưa, cầu lửa, giải hạn, cầu may, cầu được mùa, giải trừ tà ma và chữa bệnh... Người biểu diễn Then cổ thường vừa hát Then, vừa chơi đàn Tính kết hợp sử dụng chùm nhạc xóc.

Then cổ có nhiều điệu như: Chầu then vượt sông, múa khảm hải, múa đàn tính, kiểm lễ mùa Xuân... với nội dung phản ánh hiện thực cuộc sống hàng ngày của đồng bào dân tộc Tày. Phần lớn, những điệu Then được các nghệ nhân sáng tác mới đây có nội dung ca ngợi quê hương đất nước, ca ngợi Đảng, Bác Hồ, tuyên truyền xây dựng Nông thôn mới...

Hiện nay, tỉnh ta có trên 170 Nghệ nhân hát Then, trên 60 bài Then cổ được sử dụng hát trong các nghi lễ; Di sản Then Tày tập trung chủ yếu tại các huyện: Bắc Quang, Quang Bình, Vị Xuyên và thành phố Hà Giang.

Chúng tôi tìm về xã Phương Độ (TP Hà Giang) khi Lễ hội Lồng Tồng đã vãn, nhưng đâu đó tiếng đàn tính, điệu hát Then vẫn như đang vướng vít trên những nẻo đường, bên bếp lửa hồng trong những ngôi nhà sàn nhỏ xinh nép mình dưới tán cọ. Bà Nguyễn Thị Tín, thôn Tân Thành, một người mê hát Then từ ngày còn nhỏ vội vã khoe khi biết chúng tôi đang tìm về Câu lạc bộ (CLB) “hát Then - đàn Tính” của thôn: “Sáng mai cô xuống đi, CLB hát Then - đàn Tính  chúng tôi đi biểu diễn giao lưu với các đội văn nghệ ở xã Phương Tiến đấy”. Sự hồ hởi lẫn tự hào hiện rõ trên khuôn mặt của người phụ nữ vừa bước qua tuổi ngũ tuần.

CLB hát Then - đàn Tính thôn Tân Thành (xã Phương Độ) được thành lập năm 2013 với sự tình nguyện tham gia của 12 người mê điệu hát Then và cây đàn Tính. Đây là CLB hát Then - đàn Tính đầu tiên trên địa bàn xã được thành lập nhằm giao lưu, trao đổi, học hỏi và bảo tồn văn hóa dân tộc. CLB sinh hoạt vào tối ngày 14 và 15 (âm lịch) hàng tháng vừa để tập những làn điệu Then mới, vừa giao lưu, trao đổi tâm tình, vừa truyền dạy cho thế hệ trẻ. Từ khi ra đời đến nay, CLB đã tham gia biểu diễn rất nhiều nơi ở nhiều sự kiện quan trọng trên địa bàn tỉnh như: Lễ hội đền, Lễ hội Lồng tồng, Lễ công bố xã đạt chuẩn Nông thôn mới... và hát Then trở thành nét văn hóa độc đáo, món ăn tinh thần không thể thiếu trong cuộc sống của đồng bào Tày nơi đây.     

Vợ chồng ông Nguyễn Thái Học với cây đàn Tính bên bếp lửa hồng.
Vợ chồng ông Nguyễn Thái Học với cây đàn Tính bên bếp lửa hồng.

Người nghệ nhân truyền “lửa Then” cho vợ.

Câu chuyện đôi vợ chồng ông Nguyễn Thái Học và bà Nguyễn Thị Khủy mê điệu hát Then và cây đàn tính theo cơn gió truyền nhanh trong làng trên, xóm dưới; bởi thế, không khó để hỏi đường đến ngôi nhà luôn tràn ngập tiếng đàn của họ. Bên chén trà nóng, nghệ nhân Nguyễn Thái Học, Chủ nhiệm CLB hát Then - đàn Tính thôn Tân Thành nhớ lại quãng thời gian “nặng lòng” với làn điệu Then: “Tôi mê Then từ khi còn chạy theo bố mẹ đi nghe hát, lớn lên đi bộ đội, rồi chuyển ngành về công tác ở UBKT Tỉnh ủy, mê hát Then lắm nhưng công việc bộn bề, chưa có thời gian để thực hiện đam mê đó. Từ ngày về hưu năm 2011, tôi bắt đầu dành toàn bộ tâm huyết cho Then, tôi đi khắp làng trên, xóm dưới, gặp các cụ cao tuổi, già làng để sưu tầm những bài Then cổ, rồi ghi chép cẩn thận, mong giữ lại cho thế hệ sau; hiện nay, tôi đã sưu tầm được gần 100 bài then cổ; thành lập CLB hát Then - đàn Tính vừa là để thực hiện đam mê vừa bảo tồn văn hóa. Cây đàn Tính và tập giấy viết luôn là vật gối đầu giường của tôi, có khi đang nằm, nghĩ được một điệu Then hay là bật dậy ghi chép rồi đàn bất kể thời gian”.

Kể về chuyện mê hát Then của chồng, bà Khủy chia sẻ: “Là con gái Tày nhưng ngày xưa cuộc sống khó khăn, vất vả mưu sinh nên không có điều kiện để đi hát, múa Then. Từ ngày ông Học về hưu, suốt ngày nghe ông đàn với hát, theo ông đi sinh hoạt CLB, được ông chỉ dạy, động viên rồi tôi cũng mê Then lúc nào không biết. Giờ tôi đã có thể múa và gảy đàn Tính”.

Lúc nào có thời gian, bên bếp lửa hồng; ông bà lại vừa đàn, vừa hát, vừa nghĩ để sáng tác thêm những lời Then mới. Tình yêu với điệu Then đã nhân lên  tình yêu thương chồng vợ, gắn kết gia đình.

Hiện nay, số người có thể làm được đàn Tính trên địa bàn xã rất ít, nhiều bài Then cổ đã bị mai một, thế hệ trẻ không mặn mà với việc học hát Then... là những nguyên nhân khiến điệu Then đứng trước nguy cơ mai một. Để bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa của dân tộc, vào cuối năm 2015, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã tổ chức tọa đàm khoa học “Bảo tồn và phát huy giá trị di sản then Tày tỉnh Hà Giang”. Tại buổi tọa đàm, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Trần Đức Quý đã yêu cầu Sở VHTTDL phối hợp với Viện  m nhạc Quốc gia Việt Nam khẩn trương hoàn thiện hồ sơ đệ trình UNESCO ghi danh vào danh sách văn hóa phi vật thể, tiếp tục công tác nghiên cứu, sưu tầm chuyên sâu, xuất bản sách và mở các lớp truyền dạy Then ở cơ sở, tiếp tục phục dựng, bảo tồn và phát huy một số nghi lễ Then đã bị mai một.

BIỆN LUÂN


Ý kiến bạn đọc


Cùng chuyên mục

Đồn Biên phòng Cửa khẩu Quốc tế Thanh Thủy tổ chức chương trình văn nghệ "Biên giới khúc tình ca"

BHG- Tối 27.2, Đồn Biên phòng Cửa khẩu Quốc tế (CKQT) Thanh Thủy phối hợp với Công ty Cổ phần Đầu tư Du lịch Hà Nội tổ chức chương trình giao lưu văn nghệ "Biên giới khúc tình ca" nhân kỷ niệm 57 năm Ngày truyền thống BĐBP (3.3.1959 – 2016) và 27 năm Ngày Biên phòng toàn dân (3.3.1989 – 2016). 

29/02/2016
Hội Văn học Nghệ thuật tỉnh triển khai nhiệm vụ năm 2016

BHG- Ngày 25.2, Hội Văn học Nghệ thuật tỉnh tổ chức hội nghị tổng kết năm 2015, triển khai kế hoạch, nhiệm vụ năm 2016. Đồng thời, trao giải thưởng cuộc thi "Sáng tác thơ cho trẻ em Hà Giang năm 2015" và cuộc thi sáng tác ảnh nghệ thuật "Sức sống trên cao nguyên đá Hà Giang". Đến dự có các đồng chí lãnh đạo đại diện Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy; Hội viên Hội Văn học Nghệ thuật tỉnh. 

26/02/2016
Gập ghềnh "gieo chữ" ở Suối Tỷ

BHG - Có dịp trò chuyện với các thầy, cô giáo ở xã Sủng Thài (Yên Minh) trong một ngày khai giảng, chúng tôi không khỏi xúc động trước lòng nhiệt huyết, yêu nghề của những nhà giáo nơi đây. Đặc biệt là những thầy, cô dạy ở các điểm trường. 

25/02/2016
Dấu ấn một "Ngày hội"

BHG- Sau hai ngày tổ chức, Ngày hội Văn hóa dân tộc Mông huyện Mèo Vạc lần thứ hai đã khép lại và thành công tốt đẹp. Mọi người đã trở về với công việc đời thường, để lại đằng sau vẻ lưu luyến, bịn rịn và sự lắng đọng trong tâm hồn du khách và mỗi con người nơi đây.

24/02/2016