Ứng dụng lược đồ tư duy, nâng cao hiệu quả dạy học môn Hóa học ở trường THPT
BHG- Ngày 4.11.2013, Hội nghị T.Ư 8 (khóa XI) của Đảng thông qua Nghị quyết số 29 về “Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế”. Để góp phần đổi mới phương pháp dạy và học trong nhà trường hiện nay, đội ngũ nhà giáo rất tích cực trong việc sử dụng các kĩ thuật dạy học hiện đại. Trong đó, các nhà giáo đặc biệt chú ý kĩ thuật dạy học theo lược đồ tư duy
Hoạt động của học sinh trong giờ học thực nghiệm môn Hóa học tại trường THPT Chuyên Hà Giang. |
Theo điều tra khảo sát của nhóm nghiên cứu trường THPT Chuyên Hà Giang, việc sử dụng lược đồ tư duy trong dạy học nói chung, dạy học Hoá học nói riêng ở tỉnh Hà Giang còn rất hạn chế. Nhóm nghiên cứu đã tiến hành điều tra trên 723 học sinh và 30 giáo viên dạy môn Hoá học tại các trường THPT Quản Bạ, THPT Yên Minh, THPT Việt Vinh, THPT Đồng Yên, PT Dân tộc nội trú tỉnh và THPT Chuyên và thu được kết quả: Số lượng giáo viên thực sự sử dụng hiệu quả lược đồ tư duy trong dạy học Hoá học nói chung rất ít (4%), số giáo viên chưa sử dụng hoặc sử dụng nhưng chỉ mang tính thử nghiệm, nặng về hình thức chiếm tỉ lệ rất cao (96%). Vì nhận thấy dạy học môn Hóa học theo lược đồ tư duy đem lại nhiều hiệu quả thiết thực nên năm học 2014 - 2015, nhóm nghiên cứu đã thiết kế một tài liệu hướng dẫn sử dụng lược đồ tư duy trong dạy học nói chung và dạy học Hóa học bậc THPT nói riêng. Tài liệu trình bày cụ thể về cơ sở khoa học, cách thiết lập và sử dụng lược đồ tư duy trong dạy học và đưa vào thể nghiệm trực tiếp ở môn Hoá học.
Để người sử dụng dễ dàng tiếp cận, chúng tôi đã biên soạn một số mô đun về dạy học Hóa học theo chuẩn kiến thức kĩ năng của bộ sách giáo khoa hiện hành. Trong đó đáng chú ý là một số mô đun sử dụng lược đồ tư duy trong các phương pháp dạy học tích cực hiện nay như: Dạy học theo góc, dạy học theo hợp đồng, dạy học theo dự án. Đặc biệt nhóm nghiên cứu còn biên soạn một số mô đun về sử dụng lược đồ tư duy trong dạy học tích hợp.
Đến nay, nhóm nghiên cứu đã tiến hành tập huấn lí thuyết dạy học theo lược đồ tư duy cho một số giáo viên trường THPT Quản Bạ, THPT Việt Vinh và tổ chức dạy thực nghiệm tại hai trường trên. Nhóm nghiên cứu thường xuyên sử dụng kĩ thuật dạy học theo lược đồ tư duy vào dạy học môn Hoá học tại trường THPT Chuyên Hà Giang. Những kết quả thu được bước đầu cho thấy, giáo viên các trường thực nghiệm đề tài đánh giá cao về hiệu quả của việc sử dụng lược đồ tư duy trong dạy và học Hóa học.
Với giáo viên giảng dạy, sử dụng lược đồ tư duy kết hợp khéo léo với các phương pháp dạy học tích cực (dạy học theo góc, dạy học theo dự án...) sẽ đem lại hiệu quả thiết thực trong hoạt động dạy và học. Cụ thể là, sử dụng lược đồ tư duy trong dạy học, giáo viên có cơ hội đào sâu, mở rộng mỗi đơn vị kiến thức, hướng dẫn học sinh hệ thống hóa các đơn vị kiến thức nhỏ lẻ thành những vấn đề lớn. Dạy học theo cách thức này, giáo viên có cơ hội tổ chức cho học sinh chủ động, tích cực khám phá, chiếm lĩnh tri thức một cách khoa học, tránh lối học thụ động, nhồi nhét. Qua đó, giáo viên góp phần phát triển tư duy sáng tạo, tư duy logic cho học sinh. Cô giáo Trần Thị Huyền, trường THPT Việt Vinh cho biết, “Bằng việc sử dụng kĩ thuật dạy học tích cực này, giáo viên cũng rất hứng thú không chỉ vì cách thức cho học sinh tiếp cận tri thức mới mẻ hơn mà còn vì chính giáo viên cũng nhìn lại bài dạy dưới góc nhìn rộng hơn, đặt bài dạy trong vấn đề, có nguyên nhân và giải pháp, phát triển năng lực tư duy sáng tạo cho học sinh”.
Với người học, tìm hiểu kiến thức Hóa học theo lược đồ tư duy, học sinh sẽ có cơ hội tự thiết kế sơ đồ theo ý tưởng của mình, được liên hệ với kiến thức thực tiễn, được tự trình bày sản phẩm khiến cho các em rất hứng thú học tập. Và như vậy, học tập theo lược đồ tư duy, học sinh có cơ hội rèn luyện, phát triển khả năng thuyết trình có sử dụng công nghệ thông tin, khả năng sáng tạo, tư duy,... Đó là những kĩ năng mềm, những năng lực rất cần thiết cho cuộc sống lao động và học tập sau này của các em sau khi ra trường.
Sự thành công bước đầu của đề tài nghiên cứu đem lại niềm vui, sự hứng khởi cho nhóm nghiên cứu. Đặc biệt, với các phương pháp học tập mới này, học sinh có dịp gắn lí luận với thực tiễn, gắn tư duy trừu tượng với thực tiễn khách quan. Chẳng hạn, gắn kiến thức bài học Phân bón hóa học (SGK Hóa học 11) vào thực tiễn sử dụng phân bón trong sản xuất tại gia đình; vận dụng kiến thức bài Ancol (SGK Hóa học 11) để tìm hiểu về vai trò, đặc biệt là tác hại của rượu. Chưa hết, thông qua việc tìm hiểu phương pháp, quy trình sản xuất rượu, đặc biệt là quy trình sản xuất rượu vang nho, rượu từ hoa quả, giáo viên có dịp định hướng nghề nghiệp trong tương lai cho học sinh.
Tiếp nối các thành công bước đầu, trong thời gian tới, nhóm nghiên cứu sẽ tiếp tục công tác thực nghiệm nhằm phát triển, mở rộng hướng nghiên cứu của đề tài lên một tầm cao mới. Dự kiến, nhóm sẽ tiến hành thực nghiệm tại trường THPT Chuyên với những ý tưởng: biến các em học sinh trở thành những người diễn viên, những nhà nghiên cứu, nhà sản xuất thông thái hay người tiêu dùng thông minh,... Với cơ sở lí luận khoa học, với thành công trên hành trình thực nghiệm khách quan, nhóm nghiên cứu tin tưởng rằng đề tài sẽ thành công bởi tính khoa học cao, tính ứng dụng thực tiễn sâu sắc.
Ths. Nguyễn Thị Thân
Ý kiến bạn đọc